Ik was nog maar net met mijn werk als predikant begonnen toen een van mijn gemeenteleden tegen mij zei dat hij vond dat mijn salaris wel wat aan de hoge kant was. Ik vroeg hem daarop wat hij een redelijke beloning voor een beginnend predikant zou vinden. Hij dacht dat duizend gulden per maand (we schrijven anno 1967) wel voldoende was. Nou, dat vond ik eigenlijk ook wel, want op dat moment moest ik met nog geen 600 gulden per maand genoegen nemen.

 

In die tijd deden allerlei geruchten de ronde over de predikantensalarissen en meestal sloeg men de plank ver mis en waren de bedragen die men noemde bepaald geen afspiegeling van de werkelijkheid. Die geruchten werden gevoed door het feit dat de salarisschaal van de Adventpredikanten als een soort staatsgeheim werd behandeld dat zelfs voor ‘gewone’ bestuursleden verborgen moest blijven. Trouwens, de meeste bestuurlijke zaken waren lange tijd met een waas van grote geheimzinnigheid omhuld. Gewone stervelingen mochten niet weten wat er zoals op de agenda van de ‘leidende broeders’ stond en vervolgens zeker niet wat zij daarover hadden besloten. Openheid en transparantie hoorden niet bij die tijd.

 

Intussen is de maatschappij gelukkig veranderd en is er ook op de meeste plaatsen (met inbegrip van onze kerk) een andere bestuurscultuur ontstaan. (Wie wil weten hoeveel mijn kerkelijk pensien bedraagt kan die informatie, naar ik aanneem, van de penningmeester ontvangen!) Toch zijn er nog altijd wel zaken die beter gecommuniceerd zouden kunnen worden en worden er dingen angstvallig geheim gehouden waarvan je veel beter tekst en uitleg zou kunnen geven om zo allerlei nodeloze speculatie te voorkomen.

 

Maar de maatschappij—en dat geldt ook voor een kerkelijke organisatie—kan niet goed functioneren als er geen geheimen meer zijn; als er nergens meer sprake is van vertrouwelijkheid; als er nooit meer wat gezegd kan worden zonder dat het morgen op het Internet staat. Dat geldt ook voor relaties tussen individuen. Je moet er zeker van kunnen zijn dat je vrouw niet alle informatie deelt met de buurvouw, en dat je man niet alles wat zich thuis afspeelt bespreekt met zijn collega’s. Je moet in een bestuur vrijuit je mening kunnen zeggen zonder dat dit meteen op straat ligt. Als je ‘vertrouwelijk’ boven een brief zet moet je er vanuit kunnen gaan dat de geadresseerde de inhoud als zodanig behandelt.

 

Het dan ook de vraag of de heer Assange en zijn aanhang wel zo’n grote zegen voor de maatschappij zijn als de Wikileaks-bewonderaars beweren. Ja, aan de ene kant is het, lijkt mij, goed dat er niet teveel geheimen zijn en dat ook politici en de grote bazen van banken en de multinationals niet ongestoord in het geheim allerlei dingen op touw kunnen zetten zonder de kritiek en controle die nodig zijn om ongewenste toestanden te voorkomen. Maar aan de andere kant is het gevaar groot dat er brokken worden gemaakt als niets geheim kan blijven. Want politici moeten contacten kunnen hebben die vertrouwelijk blijven. Diplomaten moeten er zeker van kunnen zijn dat hun al dan niet digitale post niet door iedereen gelezen kan worden. En de politie kan niet functioneren als elk detail van elk onderzoek ogenblikkelijk openbaar is. Enzovoort.

 

Het blijft een enorme uitdaging voor de politiek en de andere maatschappelijke krachten om de juiste balans te bewaren tussen openheid en vertrouwelijkheid. De hedendaagse technologie heeft het wat dat betreft niet eenvoudiger gemaakt. Ik kan niet beoordelen of Assange en zijn helpers alleen maar egotrippende opportunisten zijn of (ook) vanuit een zeker idealisme opereren. Maar wat ze doen is in vele opzichten op zijn minst bedenkelijk.

 

De realiteit is dat slimme lieden zich vaak toegang kunnen verschaffen tot vitale digitale informatie die niet op straat mag komen te liggen of allerlei computergestuurde processen op een gevaarlijke manier kunnen verstoren. De mogelijkheden om personen, organisaties en regeringen te blackmailen zijn even reëel als verontrustend. Dit gevaar vraagt om technologische inspanning om allerlei gegevens nog beter te beveiligen. Maar misschien kan het een positief nevenproduct zijn dat mensen (ook op hoge plaatsen) niet alleen beter zullen gaan letten op wat zij zeggen, maar ook nog helderder zullen beseffen dat bedrog en corruptie plotseling aan het licht kunnen komen.

 

Het is in elk geval van belang dat we nauwkeuriger onderscheid leren maken tussen wat zonder problemen openbaar kan worden (het meeste) en wat beslist vertrouwelijk moet blijven. En zelfs een eenvoudige blogger zal er rekening mee moeten houden dat alles wat hij eenmaal de cyberspace heeft ingezonden nooit meer kan worden teruggehaald.