Het is nu zo’n vijftig jaar geleden dat ik voor het eerst naar Zweden ging. Ik denk dat ik zo’n beetje de eerste bewoner was van ons Noord-Hollandse dorp, die ooit naar die verre noordelijke contreien was geweest. Het was ook wel een heel avontuur, liftend op stap te gaan naar een onbekend land. Ik had honderd gulden in mijn portemonnee en het adres van een meneer in Jőnkőping die de boekenverkoop coördineerde van jongeren (meest studenten) die in Zweden met kolportage een aardig centje hoopten te verdienen.
Na zo’n 48 uur arriveerde ik dodelijk vermoeid rond een uur of drie ’s nachts bij de heer Stig Sjőlander, die me de volgende dag per trein vergezelde naar de provincie Värmland. Onderweg kreeg ik wat instructies en moest ik een verkooppraatje uit mijn hoofd leren. Er was een logeeradres voor me geregeld en een leenfiets stond klaar. En zo begon een aantal maanden waarin ik het boek Vinddriven aan zoveel mogelijk Zweden probeerde te slijten. Waar het boek over ging heb ik nooit ontdekt. Het was ongetwijfeld een vroom boek, want het was uitgegeven door de adventistische uitgeverij in Zweden en deze manier van lectuurverspreiding heette een vorm van evangelisatie te zijn. Vanaf dag één vond ik het vreselijk werk, maar de voorspelling dat je er aardig mee kon verdienen klopte gelukkig wel. En zo verdiende ik een flink deel van het geld dat ik nodig had om me voor de theologische studie aan het seminarie van de Adventkerk in Huis ter Heide te kunnen inschrijven.
In de zomers die volgden trok ik een aantal keren opnieuw naar Zweden om het geld voor een nieuw studiejaar te kunnen bijeenvergaren. Dat lukte, maar ik bleef het een verschrikking vinden om van deur tot deur te trekken en de mensen een boek of tijdschrift aan te smeren. Wie een indruk wil krijgen hoe ik mij voelde zou het boek van Willem Elsschot (Lijmen-het been) nog eens moeten lezen! Het maakte wel een groot (en positief) verschil dat ik tijdens de volgende zomers vergezeld werd door enkele studiemakkers en tijdens de laatste Zweden-kolportage zelfs door mijn kersverse echtgenote.
Al met al werd de basis gelegd voor een grote genegenheid voor Zweden en voor een zich geleidelijk aan uitbreidende kennis van de Zweedse taal. Nu onze zoon met zijn gezin in Zweden woont hebben wij daar nog steeds veel profijt van.
Maar er zat ook nog een andere kant aan de boekenverkoop. In de adventistische traditie was kolportage met boeken en tijdschriften een belangrijke activiteit. Bijna vanaf het begin van de adventistische beweging waren er beroepskolporteurs die met de verkoop van religieuze geschriften, al evangeliserend, hun brood verdienden. En op een gegeven moment was men op het idee gekomen dat het een goede zaak zou zijn als alle jonge predikanten ervaring in de kolportage zouden opdoen. Het was immers een prachtige manier om mensenkennis te verwerven en te leren hoe je mensen benadert. Bovendien zou het als geen andere activiteit de beoefenaar van dit nobele werk een ongekende dosis doorzettingsvermogen geven en het karakter op allerlei manieren versterken.
In Nederland gingen de kerkelijke leiders nog een stapje verder. Aankomende predikanten werd niet slechts aangeraden deze karakteropbouwende arbeid te verrichten, maar het was zelfs geruime tijd een keiharde regel dat aanstelling als predikant slechts kon volgen als de betrokkene tenminste gedurende het equivalent van 12 maanden de heilrijke gevolgen van deze geestelijk deurbelgymnastiek had ervaren. Gelukkig waren de ‘leidende broeders’ destijds wel zo ruim van opvatting dat kolportage in Zweden als even deugdelijk werd beschouwd als in Nederland!
Het zou het rekruteren van nieuwe predikanten anno 2011 aanzienlijk bemoeilijken als deze kolportage-eis nog steeds van kracht zou zijn. Maar wie op de kleine lettertjes let zal ontdekken het internationale Handbook for Ministers deze verplichting nog steeds kent! En ik hoorde onlangs nog een oproep van hogerhand van iemand die graag zou zien dat men in allerlei landen deze regel uit het Handbook niet zou negeren! Er bestaat overigens niet veel kans dat deze goede man veel gehoor vindt!
Zweden trekt me nog steeds—ook na zo’n vijftig jaar. Soms kom ik in stadjes en dorpen waar ik ooit Vinddriven heb verkocht voor 14,50 kronen per exemplaar. En dat was dan de gebonden uitvoering. Nu kost een simpele krant ruim het dubbele. Maar ik ben blij dat ik nu in staat ben Zweeds leeswerk te kopen en te lezen en het niet behoef te verkopen!