Het is dit jaar 450 jaar geleden dat de Heidelbergse Catechismus (afgekort: HC) verscheen. Deze Catechismus is kennelijk nog steeds actueel genoeg om behoorlijk veel aandacht te krijgen ter gelegenheid van dit jubileum.  Voor al degenen die antwoord willen hebben op allerlei vragen rond dit eeuwenoude kerkelijke document, is er een lijvig boek met zo’n 450 bladzijden verschenen: Handboek Heidelbergse Catechismus (Uitgeverij Kok, 2013). Daarin kun je een massa informatie vinden over de ontstaansgeschiedenis van deze catechismus, het gebruik ervan sinds de zestiende eeuw, de theologie, enz. enz. En alles met een schat aan literatuurverwijzingen voor de echte vakmensen.

Het heb het grootste deel van het boek inmiddels gelezen. Ik moet eerlijk toegeven dat ik wel af en toe eens even een paar bladzijden heb overgeslagen, maar ik heb toch ook veel ontdekt wat ik nog niet wist, en al lezend kwamen er ook weer nieuwe vragen op.

Ik herinner me dat mijn ‘gereformeerde vriendjes’ uit mijn lagere schooltijd verplicht waren elke week naar ‘kattebak’ te gaan (zoals ze het catechismus-onderricht door de dominee oneerbieding noemden). Elke week moesten ze een stukje van de tekst uit hun hoofd leren. Ik wist dat het boek, dat de vraag- en antwoordvorm heeft, begint met de vraag: ‘Wat is uw enige troost, beide in leven en in sterven?’ En ik had ook nog wel een paar regels van het antwoord op die vraag opgevangen: ‘Dat ik met lichaam en ziel, zowel in leven als in sterven, niet mijzelf toebehoor, maar mijn getrouwe Zaligmaker Jezus Christus.’ Je vraagt je wel af wat kinderen van een jaar of twaalf daar precies aan hadden!

Toen ik het hoofdstuk in het Handboek las over het gebruik van de Heidelbergse Catechismus door zendelingen in de Nederlandse koloniën kwam natuurlijk ook de vraag wel boven of dit echt een handige manier was om niet-christenen de eerste beginselen van de bijbelse boodschap bij te brengen.

Maar er was één aspect dat me bijzonder trof toen ik er wat verder over nadacht. Ik wist al wel het een en ander van de Heidelbergse Catechismus en ik ken nu, na het lezen van het Handboek, nog meer bijzonderheden, maar ik bedacht opeens dat ik het boek zelf nog nooit had gelezen. Ik meende me te herinneren dat ik ergens in mijn boekenkast een exemplaar moest hebben van de Nederlandse Belijdenisgeschriften, waarin o.a. de HC is opgenomen. En inderdaad, dat bleek zo te zijn. En dus heb ik daar maar eens een flink stuk in gelezen. En daar stuitte ik dan op vraag nr. 80. Zo stond het er 450 jaar geleden: ‘Wat onderscheyt iser tusschen het avendt-mael des Heeren en de Paepsche Misse’. Het antwoord windt er geen doekjes om: de paapse mis is ‘een verloocheninge der eniger offerhande ende lijdens Jesu Christi ende een vervloeckte afgoderije.’  De oude taal is in nieuwere edities vervangen door hedendaags Nederlands, maar nog steeds worden ook de leden van de PKN er in dit basisdocument van hun kerk aan herinnerd dat de rooms-katholieke eredienst een ‘gruwlijke afgoderij’ is.

Het is een opmerkelijk feit dat we vaak heel veel over bepaalde teksten lezen zonder die teksten ooit zelf gelezen te hebben. Zo zijn er heel wat mensen in en buiten de Adventkerk die een uitgesproken oordeel hebben over de persoon en het werk van Ellen White, zonder ooit iets van haar pen te hebben gelezen (ook al staat er vaak een rijtje van haar boeken in hun kast). En wat nog bedenkelijker is: veel mensen (inclusief predikanten en andere theologen) lezen dikwijls helaas heel wat meer over de Bijbel, dan dat ze de Bijbel zelf lezen!

Het valt niet te ontkennen dat de glorietijd van de Heidelbergse Catechismus voorbij is. Op veel plaatsen is in de wat meer behoudende kerken inmiddels de catechismuspreek van de zondagmiddag wegens gebrek aan belangstelling afgeschaft. En om jongeren met het evangelie te boeien zal meer uit de kast moeten worden getrokken dat dit boekje van 450 jaar geleden!