‘Dit is de Bijbel die Ellen White, met gestrekte arm, met één hand vasthield toen ze in 1845 een visioen kreeg in het huis van haar ouders in Portland (Maine).’ De mevrouw die mij en enkele anderen in de jaren tachtig rondleidde in het niet lang daarvoor in gebruik genomen nieuwe hoofdkantoor van de Adventkerk in Silver Spring, vertelde dit met de nodige dramatiek. Ze wees naar een grote, in 1822 gedrukte, familiebijbel, met een gewicht van ongeveer negen kilo, die prominent tentoongesteld was.

Tot voor kort was dit verhaal een vast onderdeel van wat de bezoekers van het kantoor van de Ellen G. White Estate, in het souterrain van het kerkelijk kantoor, te horen kregen. Het is echter intussen wel duidelijk geworden dat we hier met een mythe te maken hebben, die pas zo’n vijftig jaar nadat het voorval zou zijn gebeurd, in omloop kwam en algemene bekendheid kreeg nadat John Loughborough het vermeldde in zijn boek over de geschiedenis van de Adventbeweging. Het bewijs dat Loughborough aanvoert is niet erg betrouwbaar, (maar dat geldt voor heel wat zaken die hij als ‘geschiedenis’ aan zijn lezers voorgeschotelde).[1]

Als het om Ellen White gaat zijn er nog steeds massa’s vragen over wat wel en wat niet waar is. Veel van wat in het verleden over haar werd geschreven  was bepaald niet erg objectief.  Vanaf het allereerste begin van haar loopbaan had Ellen White vijanden en waren er zowel in als buiten de kerk mensen die niets van haar moesten hebben. Dit leidde tot heel wat negatieve pamfletten en boeken en—in onze tijd—een overvloed aan vijandige artikelen op het internet. Daarbij worden soms serieuze problemen aan de orde gesteld, maar er zijn ook massa’s wilde beschuldigingen die alle grond misten.

Aan de andere kant werd Ellen White door haar aanhangers—en door de officiële kerkelijke kanalen—vaak beschreven als een soort heilige en werden allerlei menselijke aspecten van ‘de profeet’ gemakshalve vergeten. Dikwijls werd daarbij een heel selectief gebruik gemaakt van de historische bronnen. En niet zelden werden degenen die allerlei reële problemen aan de orde stelden als ongelovige scheurmakers weggezet, zonder dat hun argumenten een solide antwoord kregen.  Heel wat dingen bleven vaag en de vraag waarom sommige documenten nooit werden vrijgegeven werd niet afdoende beantwoord.

Inmiddels is er veel veranderd. Wie nu de geruchtmakende boeken leest van bijv. Ronald L. Numbers (Prophetess of Health [1978]), waarin uit de doeken werd gedaan dat Ellen’s ideeën over gezondheid bepaald niet zo origineel waren als zij deed voorkomen, en van Walter T. Rea (The White Lie, [1982]), waarin Ellen White van plagiaat werd beschuldigd, vraagt zich af waar destijds alle opwinding vandaan kwam. De feiten die door deze en andere schrijvers boven water werden gebracht worden nu algemeen geaccepteerd als deel van Ellen White’ achtergrond.

Niemand heeft méér bijgedragen  aan een verantwoorde beeldvorming ten aanzien van Ellen White dan de inmiddels gepensioneerde kerkhistoricus George R. Knight. Zijn boeken (waarvan er ook twee door de Adventkerk in Nederland zijn uitgegeven) hebben veel verkeerde ideeën over Ellen White rechtgezet.

Nu het binnenkort een eeuw geleden is dat Ellen White stierf  (16 juli 1915)  is er veel hernieuwde aandacht voor deze co-stichter van de Adventkerk.  Onlangs verscheen al een encyclopedie die volledig aan haar persoon en werk is gewijd.[2] Terrie Dopp Aamodt, die geschiedenis en Engels doceert aan de adventistische Walla Walla Universiteit (WA, USA), is bezig de laatste hand te leggen aan een nieuwe biografie van Ellen G. White. Enkele weken geleden verscheen een belangrijk boek waaraan ruim twintig adventistische en niet-adventistische experts hebben bijgedragen.[3]  In dit boek wordt Ellen White zo objectief mogelijk vanuit een groot aantal invalshoeken belicht.

Ik heb uit dit laatste boek heel wat dingen over Ellen White geleerd die nieuw voor mij waren. Mijn overtuiging dat Ellen White voor adventisten en voor vele anderen van bijzondere betekenis is geweest (en is) blijft daarbij onverminderd overeind. Wel moet ik op sommige punten mijn ideeën over haar, en over hoe inspiratie kennelijk in zijn werk kan gaan, bijstellen. En ik sluit niet uit dat dit in de toekomst, naarmate het historisch onderzoek verdergaat, nog wel eens zal moeten gebeuren.

Een van de meest opmerkelijke dingen die ik in dit boek las heeft betrekking op het einde van het leven van Ellen White. Nadat zij op 16 juli, 1915 in haar woning ‘Elmshaven’ stierf, werd daar twee dagen later een herdenkingsdienst gehouden. In de dagen daarna werd haar lichaam vervoerd naar Richmond, vlak bij Oakland (CA), waar meer dan duizend aanwezigen haar herdachten. Vervolgens werd haar gebalsemde lichaam per trein naar Battle Creek in Michigan vervoerd, waar enkele duizenden op 24 juli aanwezig waren bij de plechtigheid die daar werd gehouden. Ellen White’s kist werd aan het slot van de plechtigheid neergelaten in het familiegraf, waar al eerder twee kinderen van James en Ellen waren begraven en waar sinds 1881 ook James zijn laatste rustplaats had gevonden.

Niet zo lang geleden is echter een wonderlijk vervolg op dit verhaal aan het licht gekomen. Uit correspondentie en andere bronnen (o.a. uit de administratie van de begraafplaats in Battle Creek) is gebleken dat nog dezelfde avond van de dag waarop Ellen White werd begraven haar kist weer uit het graf werd gelicht en naar de grafkelder van de begraafplaats werd gebracht, waar deze 34 dagen werd bewaard alvorens deze opnieuw, in alle stilte, maar in aanwezigheid van de twee zoons van James en Ellen, opnieuw in het familiegraf werd neergelaten. Tot op heden is geen enkele geloofwaardige verklaring gevonden voor deze bizarre gang van zaken. Ik had vaag gehoord over deze begrafenis-in-etappes en kon mijn nieuwsgierigheid nauwelijks bedwingen. Hoofdstuk 16 over Ellen’s dood en begrafenis was dan ook het eerste hoofdstuk dat ik las nadat ik mijn door Numbers en Aamodt gesigneerde exemplaar van het boek in ontvangst had genomen.