Daily Archives: September 18, 2014

Waren Adam en Eva blank?

 

Jaren geleden zag ik voor het eerst een zwarte Christus en daar moest ik wel even aan wennen. Toen ik als kind vertrouwd raakte met de plaatjes in de kinderbijbel van Anne de Vries wist ik niet anders dan dat Jezus een blanke man was, met blond golvend haar. En toen ik enkele tientallen jaren later verantwoordelijk was voor de productie van de Nederlandstalige uitgave van Arthur Maxwell’s tiendelige kinderbijbel (De Bijbel in Woord en Beeld) accepteerde ik als vanzelfsprekend dat de afbeeldingen van de hand van Harry Anderson en andere illustratoren Jezus ook steevast afbeeldden als een blanke meneer die zo uit een Amerikaans park was komen wandelen. Hooguit was er op het plaatje van de kindertjes die naar Jezus toe mochten komen (ondanks de luide protesten van diens leerlingen) ook een jongetje of een meisje met een donkere huid! Maar Jezus zelf? Hij was iemand die onderdeel was van mijn eigen cultuur.

Het was best een schok toen het me geleidelijk aan duidelijk werd dat er mensen waren in andere culturen die besloten hadden om Jezus af te beelden als een van hen—niet als Europeaan of Amerikaan, maar als Koreaan, Chileen, Afrikaan, Maori of Apache. En ja, als je er even over nadenkt, dan hebben die mensen in andere culturen natuurlijk evenveel recht om tot uitdrukking te brengen dat, toen Jezus mens werd, hij de vertegenwoordiger werd van alle mensen uit alle culturen, door alle tijden—dus ook van hen!

Nog maar een weekje geleden werd aan deze problematiek voor mij een andere dimensie toegevoegd.  In het boek Reading the Bible from the Margin,[1] wijst de schrijver Miguel de la Torre erop dat wij er in onze westerse cultuur haast automatisch vanuit gaan dat Adam en Eva blank waren.  Dat is, eerlijk gezegd, ook altijd mijn veronderstelling geweest. Ik had me tot een week geleden nooit afgevraagd waarop die veronderstelling berustte. De vraag hoe alle verschillende mensenrassen zijn ontstaan heeft me nooit zo beziggehouden. Ik ben er altijd stilzwijgend vanuit gegaan dat er een lange ontwikkeling voor nodig was die onmogelijk in de  bijbelse zesduizend jaar kon worden ingepast! Dat er mensen zijn met een verschillende huidskleur zal wel vooral met klimatologische omstandigheden te maken hebben gehad, dacht ik altijd.  Dat ‘zwarte’ mensen zouden afstammen van Cham, één van de zonen van Noach—degene die vanwege zijn wangedrag een vloek over zich uitgesproken kreeg—is een theorie die ik altijd zonder meer als een verfoeilijke racistische denkwijze opzij heb geschoven.

Maar welke goede reden hebben we om te denken dat de eerste mensen geen donkere huid hadden, maar ‘blank’ waren? Wie er de Bijbel op na slaat kan geen informatie ontdekken die op deze vraag een goed antwoord geeft.  Er zijn geen selfies van Adam en Eva bewaard gebleven en dus weten we simpelweg niet hoe ze eruit zagen: of ze een blanke of zwarte of  anderskleurige huid hadden.

Waarom heb ik daar nooit over nagedacht? De la Torre zegt dat dit komt omdat wij allemaal (en dus ik ook) de Bijbel lezen vanuit onze eigen ‘sociale locatie’. Wie en wat ik ben en waar ik vandaan kom bepaalt in belangrijke mate hoe ik de Bijbel lees. Als blanke denk ik automatisch dat de eerste mens blank was en lange tijd hebben de blanken deze zienswijze aan de rest van de wereldbevolking opgedrongen: het werd onderdeel van het verhaal dat zij doorvertelden toen ze hun zending bedreven.

Ik kwam een ander markant voorbeeld van dit verschijnsel tegen in het boek van de la Torre. Wie in een Zuid-amerikaanse favela woont leest allerlei bijbelteksten anders dan een redelijk welvarende emeritus-predikant in een gerieflijk appartement in Nederland doet.  Als ik in mijn ‘sociale locatie’ een preek houd, of beluister, over armoede en bezit, is er ook altijd wel een opmerkingen in de trant van: Ja, we moeten anderen laten delen in onze welvaart. Maar (en dan komt het), dat wil niet zeggen dat God het verkeerd vindt dat we welvarend zijn en dat we van ons bezit genieten. Zolang we tegelijkertijd maar . . . [vul verder maar in]. Vanuit onze ‘sociale locatie’ zullen we in elk geval wel onze bevoorrecht positie veilig willen stellen. Het kan haast niet anders dan dat wij, vanuit onze positie, zo denken. Maar dan lezen we wel anders dan degenen die in de favelas vanuit de ‘margins’ lezen.

Er zijn mensen (theologen en kerkleiders) die er steeds weer op hameren dat we ‘gewoon’ moeten lezen wat er in de Bijbel staat. Maar dat doen zij intussen zelf niet en dat kunnen zij ook niet. Ook zij lezen vanuit hun ‘sociale locatie’ en zijn daardoor onvermijdelijk selectief en subjectief. Het kan niet anders. Het is ook niet erg, zo lang je maar beseft dat dit zo is en dat ook anderen alleen maar—en met evenveel recht!—kunnen lezen vanuit hun ‘sociale locatie.’



[1] Door Miguel A. De la Torre; uitgave: Maryknoll, NY: Orbis Books, 2002).