Daily Archives: Maart 3, 2017

Grenzen aan onze macht

 

Ik had tot deze week nog nooit een boek van Amos Oz gelezen. Hij is een veel geprezen en veel vertaalde joodse auteur, maar om de een of andere reden kwam ik er nooit toe een boek van hem te kopen of uit de bibliotheek mee te nemen. Totdat enkele weken geleden een vriend van mij me het boek Judas gaf. Hij had het dubbel—hij had een exemplaar gekocht en er daarna ook een gekregen.

Het kostte me even moeite er goed ‘in te komen’, maar na zo’n twintig of dertig bladzijden had het boek me te pakken. Prachtig geschreven en kundig vertaald. Maar, bovendien een onvoorspelbaar en boeiend verhaal.  Een joodse student Sjmoeël Asj, die in Jeruzalem woont, breekt zijn studie om persoonlijk redenen af. Om na het faillissement van zijn ouders in zijn onderhoud te kunnen voorzien, gaat hij in op een advertentie waarin iemand—tegen een bescheiden loon, maar met kost en inwoning—wordt gevraagd om een oude, nauwelijks nog mobiele, man (Gershom Wald) ’s avond gezelschap te houden en met hem te praten. Een even onbenaderbare als ondoorgrondelijke huisgenote (Atalja Abarbanel) heeft Sjmoeël al snel in haar greep. Politieke thema’s spelen continue een belangrijke rol, maar ook het thema waarover Sjmoeël ooit een scriptie wilde schrijven blijft door zijn hoofd spoken en een gespreksonderwerp vormen. Dat betreft de persoon van Judas, de discipel van Jezus, die volgens Sjmoeël een heel andere rol speelde dan die hem door de christenen wordt toegedacht.

Ik ben tot de conclusie gekomen dat ik Amos Oz eerder had moeten ontdekken en ik ga zeker ook naar zijn eerdere boeken kijken.  In deze blog ga ik nu verder niet in op de plot van deze laatste roman van Oz  (Judas), maar wil ik een aantal regels citeren waardoor ik me erg aangesproken voelde. Op bladzijde 137 zitten we midden in een intense discussie van Sjmoeël Asj en Gershom Wald, waarin op een gegeven moment de vraag aan orde komt of er grenzen zijn aan de macht—politieke maar ook andere soorten macht.  Dit is dan wat Sjmoeël zegt: ‘De waarheid is dat alle macht ter wereld een vijand niet in een vriend kan veranderen. Hij kan een vijand in een slaaf veranderen, maar niet in een kameraad. Met alle macht ter wereld kun je een fanaticus niet veranderen in een tolerant iemand. En met alle macht ter wereld kun je een wraakzuchtige niet veranderen in een vriend.’

In de geschiedenis en in de wereld om ons heen, maar ook in onze persoonlijke ervaring, is de waarheid van deze woorden telkens weer opnieuw duidelijk gebleken. Wanneer mensen als vijanden of als concurrenten tegenover elkaar staan, blijft vriendschap en samenwerking meestal buiten bereik. Ook in een geloofsgemeenschap zien we dit maar al te vaak. Als meningen ver uit elkaar zijn gegroeid en er een toestand van polarisatie is ontstaan, waarbij ‘broeders’ en ‘zusters’ totaal van elkaar zijn vervreemd, resulteert een patstelling die niet kan worden doorbroken. Geen kerkelijke macht, van welk niveau ook, kan daar iets aan veranderen. We raken hier aan de grenzen van de menselijke macht.

Maar het goede nieuws is dat er geen grenzen zijn aan de macht van de Heer in wie wij geloven. Hij heeft de macht om mensen bij elkaar te brengen. Zijn Geest kan verzoenen en eenheid brengen. Dat is een kernpunt van het christelijk geloof. En daarom blijft er reden tot hoop en optimisme als partijen tegenover elkaar staan en elkaar geen duimbreed ruimte gunnen. Mijn antwoord aan Sjmoeël Asj is dan ook:  Je hebt het fout. Er is wel degelijk een Macht die een fanatiekeling kan veranderen in een tolerant mens en die een vijand in een vriend kan veranderen! Maar we moeten die Macht wel in ons persoonlijke en collectieve bestaan willen toelaten. Een andere weg is er niet. En dat geldt voor ons allemaal.