Daily Archives: Januari 28, 2021

Gratie

Toen Koningin Juliana in 1973 haar 25-jarig regeringsjubileum vierde, stelde zij aan de toenmalige minister-president Dries van Agt voor om dat te markeren met een grootschalige gratieverlening aan gevangenen. Deze voelde daar als jurist, en als vroegere minister van justitie, helemaal niets voor, maar vond het moeilijk om Hare Majesteit tegen te spreken. Volgens zijn biograaf liet hij zich daarom tijdens zijn wekelijkse overleg met Juliana vervangen door zijn vice-premier Hans Wiegel. Deze stelde aan de vorstin voor om alle gevangenen een taart te sturen, met daarop de woorden “Nog vele jaren.”

De Nederlandse wetgeving kent het verschijnsel van gratieverlening, maar dat is aan heel stringente regels gebonden. In naam verleent de koning/koningin gratie, maar alleen nadat er door de minister van rechtszekerheid, op basis van advies van de rechterlijke macht, advies is uitgebracht. Met andere woorden: Wat aan het einde van een presidentiële termijn in de Verenigde Staten gebeurt, als de president besluit aan een reeks personen gratie of verlichting van straf te verlenen, is in het Nederlandse rechtsbestel ondenkbaar. En dat geldt nog eens te meer, als gratie verleend wordt aan misdadigers, die geen enkel teken van berouw tonen, of aan vrienden van politici die wegens fraude of andere ernstige misdaden achter de tralies zijn terechtgekomen.

In de meeste talen is het woord gratie verwant met het woord “genade”. Het soort gratieverlening zoals door de voormalig president Donald Trump werd toegepast – heeft echter niets te maken met genade, maar eerder met opportunisme. Het is een vriendendienst die na verloop van tijd met een vriendendienst moet worden terugbetaald. Het heeft niets te maken met een herstel van beschadigde betrekkingen en met de betrokkenen een kans geven om een nieuwe start te maken en in de toekomst eerder gemaakte fouten te vermijden en een beter mens te worden.

God is de Ultieme Gratieverlener. Als we bij hem aankloppen om kwijtschelding van straf, kunnen we er zeker van zijn dat we gratie ontvangen. Daarmee wordt niet alleen onze terechte straf volledig kwijtgescholden, maar kunnen we opnieuw, met een schone lei, beginnen. De verhouding tussen ons en God wordt weer hersteld. Met een bijbelse term heet dat “verzoening”. Het goede nieuwe van het evangelie is dat we, als we bereid zijn vergeving aan God te vragen, die ook ontvangen. En daarbij krijgen we ook de innerlijke kracht om de mensen die ons iets hebben aangedaan hun daden of woorden te vergeven en om van andere mensen vergeving te vragen en te accepteren. Niet vanuit een onderliggende gedachte van “zand erover” en “voor wat hoort wat”, maar vanuit een verlangen naar een relatie die wordt gekenmerkt door verzoening en heelheid.

Mensen die zich misdragen moeten als regel worden gestraft. Soms is een waarschuwing of een symbolische straf voldoende, maar dikwijls is dat niet genoeg. Als mensen een regeringsgebouw binnenvallen, politici bedreigen en een spoor van vernieling achterlaten, zoals in de Verenigde Staten op 6 januari gebeurde, kan dat niet ongestraft blijven. En als, zoals in Nederland eerder deze week het geval was, demonstraties tegen Corona-maatregelen worden misbruikt als dekmantel voor geweld en afschuwelijk vandalisme, dan moeten er straffen worden uitgedeeld.

Maar daarna kunnen we niet verdergaan met de gedachte dat de zaak daarmee is afgehandeld, omdat de schuldigen lik op stuk hebben gekregen, zoals ze verdienden. Wat de samenleving nu vooral nodig heeft is herstel van onderling vertrouwen, ontzag voor elkaar en de eigendommen van anderen. Wat vooral ook nodig is, is luisteren naar elkaar in plaats van elkaar overschreeuwen. Het gaat erom dat we al het mogelijk doen-—individueel en gezamenlijk—-om polarisatie en conflict om te buigen naar echte verzoening en heelheid. Dat lijkt een schier onmogelijke opgave. Maar als we in een land van vrede en veiligheid willen leven is dat de enige weg.