Meer dan vier decennia geleden gooide Ronald Numbers met zijn boek Prophetess of Health een bom in de vijver van het Adventisme. Hij onthulde hoe Ellen G. White veel minder origineel was in haar ideeën over gezondheid en gezondheidshervorming dan de meeste Zevende-dags Adventisten tot die tijd dachten. Hij documenteerde zorgvuldig hoe zij haar opvattingen over gezondheid had “geleend” van “gezondheidshervormers” uit haar tijd. Dit was in flagrante tegenspraak met haar bewering dat alles wat zij over dat onderwerp schreef gebaseerd was op wat God haar had getoond in een visioen dat zij in 1863 kreeg. Ik herinner me dat het boek van Numbers me destijds niet zo veel deed. Ik was eerder gefascineerd dan geschokt. Maar naarmate er meer informatie kwam over Ellen White’s gebruik van andere auteurs, werden de beschuldigingen van plagiaat steeds luider. Deze beschuldigingen waren echter niet nieuw. Eerdere critici van Ellen White hadden er al op gewezen dat Ellen White grote stukken overnam uit andere boeken, zonder de oorspronkelijke auteurs daarbij te noemen. Maar toen Walter Rea en anderen tot in detail uitplozen hoe de profeet andere bronnen overschreef, begon dit bij mij ernstige vragen op te roepen over de echtheid van haar profetische gave. En ik was heel ontevreden over de onbevredigende manier waarop de kerk op hun kritiek trachtte te antwoorden.

Ik werd echter veel meer van mijn stuk gebracht door het boek dat ik in de afgelopen week las: Ellen White: a Psychobiography, door Steve Daily (Page Publishing Inc., 2020). De baan en het lidmaatschap van de schrijver is niet in het geding, aangezien hij het Adventisme zo’n tien jaar geleden al heeft verlaten. Maar toen hij nog lid en werknemer van de kerk was, had hij al heel duidelijk zijn twijfels geuit over de manier waarop Ellen White haar “profetische” gave had gemanifesteerd. In zijn recente boek van 360 pagina’s gaat hij veel verder dan wat hij eerder over Ellen White schreef. Wat nieuw is aan deze benadering van haar persoon en haar werk is zijn poging om te analyseren wat voor soort persoon zij was en wat haar motiveerde om de dingen te doen die zij deed. Daily heeft niet alleen een achtergrond in theologie maar ook in psychologie. En dit, meent hij, stelt hem in staat om deze psychobiografie te schrijven. Zijn conclusies, indien correct, zijn zeer verontrustend. Hij schildert haar af als een “pathologische leugenaar” en als een “sociopaat”. Bovendien toont zijn portret van Ellen een vrouw die steeds haar wil wilde doordrukken en die haar “visioenen” gebruikte als instrumenten om kerkleiders, die het met haar oneens waren, te bekritiseren, of zelfs te verwijderen. Haar plagiaat was onethisch, frauduleus, en soms zelfs misdadig, en de manier waarop zij probeerde haar uitgebreide gebruik van andere auteurs te verbergen of uit te leggen, was volstrekt oneerlijk. Bovendien bleek veel van wat zij schreef onwaar te zijn, en de leiders van de kerk waren in hoge mate schuldig aan het door de vingers zien van haar praktijken of het toedekken van allerlei kwalijke zaken, uit angst dat het ontmaskeren van Ellen White als de bedriegster die zij was, een schok teweeg zou brengen onder de kerkleden. De profeet schreef anderen een strikte gedragscode en gedetailleerde dieetvoorschriften voor, maar hield zichzelf vaak niet aan deze principes. En hoewel zij een leidende rol in de geheelonthoudersbeweging ambieerde, was zij bij tijd en wijle zelf verslaafd aan alcoholhoudende dranken. Bovendien verrijkten Ellen White en haar man James zichzelf en na de dood van James leefde Ellen op steeds grotere voet. Door de jaren heen “verdiende” zij een enorm bedrag aan royalty’s, en vond zij extra bronnen om zichzelf te verrijken, maar zij liet een flink aantal schuldeisers achter toen zij stierf en zadelde zij de kerk op met een flinke schuld. En zo gaat Daily’s lijstje verder.

Hoeveel is waar van wat Steve Daily beweert? Op basis van wat ik in de loop van de tijd heb gelezen, kan ik niet ontkennen dat helaas veel van de feiten die hij noemt waar zijn, of op zijn minst geloofwaardig. De uitgebreide eindnoten laten zien dat het boek op gedegen onderzoek berust. Ook andere recente boeken hebben aan het licht gebracht dat zowel Ellen als James niet in alle opzichten de geestelijke reuzen waren die men vaak van hen heeft gemaakt. Zo laat Gerald Wheeler in zijn biografie van James White zien hoe James een dubieuze reputatie had als een sjacheraar, die voortdurend betrokken was bij allerlei commerciële activiteiten. Gilbert Valentine heeft in verschillende fascinerende boeken nauwgezet beschreven hoe politiek en manipulatief Ellen kon zijn in haar pogingen om haar ideeën op te leggen aan de leiding van de kerk, en hoe zowel James als Ellen op sommige momenten nogal onaangenaam waren (om het zacht uit te drukken) tegen hun collega’s. Ik kijk uit naar verder onderzoek naar enkele van de zaken die Daily aan de kaak stelt. Het is belangrijk dat we weten wat waar is, of wat niet volledig kan worden onderbouwd en wat misschien overdreven is. Op het eerste gezicht lijkt Steve Daily gedegen werk te hebben geleverd door voldoende bronnen voor zijn beweringen aan te dragen, maar ik vraag me af in hoeverre hij misschien selectief is geweest bij het gebruik van zijn bronnen.

Al deze aspecten zijn belangrijk, maar wat mij vooral verontrustte toen ik het boek las was de agressieve toon en de voortdurend herhaalde beschuldiging dat Ellen White een listige leugenaar en bedriegster was, die zichzelf op zeer dubieuze manieren verrijkte en een “oplichtster” in optima forma was. Ik vraag me af of die karakterisering terecht is. Was zij inderdaad zo’n boosaardig iemand die volhardde in een levenslang project van bedrog? Ik vind het moeilijk dit te geloven. Ik heb de indruk dat het boek een soort agressieve minachting voor het voorwerp van onderzoek tentoonspreidt die (althans volgens mij) verder gaat dan objectieve wetenschap. Moet de psychobiografische benadering misschien ook worden toegepast op de auteur?

De hamvraag is, denk ik, of dit een grote impact zal hebben op de kerk en hoe de kerk moet/zal reageren. Ik denk dat verschillende segmenten van de wereldkerk op verschillende manieren geraakt zullen worden. De realiteit is dat wereldwijd de meeste zevende-dags adventisten heel weinig weten over mevrouw White en niets of heel weinig gelezen hebben van wat zij heeft geschreven. Zelfs in de westerse wereld worden de meeste van haar boeken gekocht door een relatief kleine minderheid. De overgrote meerderheid van de leden van de kerk zal nooit van Steve Daily’s boek horen en zal er niet door worden beïnvloed. Aan de andere kant is er een veel kleinere, maar invloedrijke (en vaak vocale) groep die het boek van Steve Daily onmiddellijk zal wegzetten als de wraakzuchtige aanval van een gefrustreerde ex-Adventist, en dat het eenvoudigweg moet worden beschouwd als deel van Satans sluwe strategie om, waar hij kan, het werk van “de Geest der profetie” te ondermijnen.

Er is echter ook een derde segment, namelijk van degenen die zich in de loop van de tijd bewust zijn geworden van de vele gevoelige kwesties rond Ellen White (en haar echtgenoot), en die steeds sceptischer zijn geworden ten aanzien van de manier waarop haar geschriften werden en worden gebruikt om de kerk in een bepaalde richting te sturen en om traditionele leerstellige standpunten kracht bij te zetten, in het bijzonder met betrekking tot eindtijd. Veel predikanten, leraren en leiders op alle niveaus, en andere opiniemakers, maken deel uit van dit segment van de kerk. Zij zullen Steve Daily’s boek kritisch lezen en het soort vragen stellen dat ik hierboven noemde. En zij eisen bevredigende en eerlijke antwoorden. Het geven van deze antwoorden is niet alleen een dringende noodzaak op korte termijn, maar heeft ook implicaties voor lange termijn. Daily’s boek is niet de eerste of de laatste evaluatie van Ellen White’s levenswerk, maar draagt bij aan een steeds gedetailleerder en zorgelijker beeld van haar. Het is een beeld dat niet genegeerd kan worden.

Ik blijf geloven dat Ellen White een belangrijke rol heeft gespeeld in het ontstaan van de kerk waartoe ik behoor. Ik blijf bewijzen zien dat haar werk een belangrijke factor is geweest in de groei en ontwikkeling van het Adventisme. Ik geloof dat haar boeken, hoe ze ook geschreven mogen zijn, het geloof van vele kerkleden hebben versterkt. Maar ik realiseer me ook dat zij verre van volmaakt was. Ze leefde in het Victoriaanse tijdperk, in het Amerika van de negentiende eeuw. Zij was een onvolmaakt kind van haar tijd, te midden van andere onvolmaakte mensen, die samen bouwden aan de zich ontwikkelende kerk. Ik ben ervan overtuigd dat de kerkleiding in het verleden veel opener had moeten zijn over de aspecten van haar werk die twijfelachtig waren en over allerlei dingen die zij zei en schreef die maar het beste vergeten kunnen worden in plaats van op creatieve manier te worden goedgepraat. Het zal niet gemakkelijk zijn om het officiële, maar vervormde en soms mythische, beeld van Ellen White, dat aan de kerk is voorgehouden en steeds krachtig is verdedigd, recht te zetten. Er zal moed voor nodig zijn en het zal veel discussie en zelfs verwarring veroorzaken. Maar het is, naar mijn mening, de enige lange-termijn benadering die de kerk voor verdere narigheid zal behoeden. De enige manier om dit derde ledensegment binnen de Adventbeweging te houden, is het verwijderen van het aureool van heiligheid dat Ellen White steeds meer omgaf. Zij moet van haar onterechte voetstuk worden gehaald en de herinnering aan haar persoon en werk moet in ere worden gehouden op een manier die haar bijdrage aan de kerk erkent, maar die ook historisch juist is.

De kerk heeft leiders nodig die bereid zijn dit pijnlijke proces aan te gaan. Sommige leden zullen de kerk misschien verlaten, omdat zij zich verraden voelen door het feit dat dingen in de doofpot zijn gestopt en dat de kerk in onwetendheid is gehouden over ernstige problemen die bij meer ingewijden al lang bekend waren. Maar het zal veel Adventistische gelovigen – die zich nu onderweg zijn naar de achterdeur van de kerk , omdat zij geen antwoorden krijgen die zij als eerlijk ervaren – helpen om bij de kerk te blijven. Deze leden kunnen een essentiële rol spelen om de kerk sterk en geloofwaardig te houden in de komende tijd.