Dagenlang staat het menu dat we op de Nederlandse televisie voorgeschoteld krijgen al in het teken van de viering van zeventig jaar televisie. Van de ene terugblik tuimelen we in de andere. En we kunnen ons haast niet meer voorstellen dat er ooit een tijd was zonder televisie.

In mijn vroege tienerjaren stond er naast de watermolen waarin ons gezin toen woonde een oud huisje dat een echtpaar uit Amsterdam jarenlang als weekendhuisje gebruikte. Kennelijk was de snoepwinkel die zij in het centrum van onze hoofdstad hadden een goede bron van inkomsten, want deze mensen hadden niet alleen een vakantiewoning maar behoorden tot de eerste kleine groep die zich een televisietoestel kon veroorloven. Elke week zorgden zij op woensdagmiddag voor een stuk of tien stoelen in bioscoopopstelling in de kleine woonkamer. De gordijnen werden vrijwel geheel gesloten en een groepje kinderen uit de buurt was er welkom om naar een zwart/wit programma te komen kijken.

Televisiekijken bleef jarenlang een kostbare geschiedenis. Het tweedehands zwart/wit toestel dat wij ons ternauwernood konden veroorloven, nadat we al enkele jaren getrouwd waren, kostte destijds ongeveer hetzelfde bedrag als wat we kort geleden voor een fonkelnieuwe state-of-the art smart-tv neertelden. Dit was rond het jaar 1970. Het kijkgenot dat we ons daarmee verwierven laat zich niet vergelijken met het huidige programma-aanbod. We konden kiezen uit twee zenders die slechts een deel van de dag in de lucht waren.

In de eerste decennia van de zeventig jaren van televisie was er bij velen twijfel of we wel blij moesten zijn met deze uitvinding. Ds. F. J. Voorthuis (1904-1986), misschien wel de invloedrijkste leider in het verleden van de Nederlandse Adventkerk, hield in zijn boek ‘s Werelds Enige Hoop de lezers voor dat de komst van de televisie een overduidelijk teken des tijds was. Daniel 12:4, waarin we lezen dat in de tijd van het einde de kennis zou toenemen, ging nu onmiskenbaar in vervulling.

Bij christenen aan de rechterkant van de gereformeerde wereld in ons land was de komst van de televisie zeer omstreden. Bij de strengste groepen kregen de kerkleden te horen dat ze geen televisie mochten aanschaffen en kwamen de ouderlingen van tijd tot tijd zelfs inspecteren of die regel wel werd nageleefd. In de zgn. Bible-belt werden eikenhouten kasten, waarin een televisietoestel achter deurtjes kon worden opgeborgen, heel populair.

In de Adventkerk werden de gelovigen opgeroepen om vooral selectief te zijn in hun kijkgedrag. En televisiekijken op de sabbat (dus ook op vrijdag na zonsondergang) was taboe. In hoeverre dit nog steeds wordt nageleefd is moeilijk te zeggen, maar ik heb niet de indruk dat dit nog een belangrijk punt is. Selectief zijn in het kijkgedrag is echter wel een belangrijk uitgangspunt gebleven.

Is de televisie in de afgelopen zeven decennia verrijkend geweest? Er is een wisselwerking geweest tussen veranderingen in de maatschappij en ontwikkelingen in wat op de tv te zien is. Het aanbod is exponentieel gegroeid, maar er is veel dat ik eigenlijk alleen met het woord “rotzooi” kan aanduiden. Je kunt, denk ik, wel zeggen dat het taalgebruik door de bank genomen verruwd is en dat de moraal aanzienlijk veranderd is—in de meeste opzichten niet ten goede. Maar het is moeilijk om vast te stellen in welke mate de televisie een negatieve invloed heeft op hoe we denken en hoe we ons gedragen, of dat de televisie vooral een spiegel is van hoe onze maatschappij zich heeft ontwikkeld.

Intussen zal de televisie voorlopig niet verdwijnen, maar we zien wel dat andere media vooral bij jongeren de televisie heel duidelijk verdringen. De televisie en de nieuwere media hebben ons veel goeds gebracht, maar een selectief gebruik blijft essentieel–niet alleen op vrijdagavond, maar op elke dag van de week!