Numeri hoofdstuk 35 informeert ons over een interessant aspect van het leven in het oude Israël. God droeg Mozes op om zes “vrijsteden” te stichten, drie aan elke kant van de Jordaan. Een moordenaar liep groot gevaar het slachtoffer van wraak te worden. Maar in deze zes steden konden mensen die per ongeluk iemand hadden gedood, asiel vinden en veilig zijn totdat hun zaak voor de rechter zou komen.

Het instituut van de “vrijstad” heeft andere asielmodellen geïnspireerd. Veel landen hebben de traditie dat een huis van aanbidding kan dienen als “vrijstad,” waar de politiemensen niet naar binnen gaat of, in ieder geval, heel terughoudend optreedt. Daarom hebben immigranten zonder papieren soms asiel gezocht en gekregen in een kerkgebouw. Toen de vluchtelingencrisis op zijn hoogtepunt was, organiseerden sommige Nederlandse kerken permanente erediensten, zodat vluchtelingen die in de kerk asiel hadden gevonden, relatief veilig zouden zijn. De politie zou er immers niet snel toe overgaan om iemand te arresteren tijdens een kerkdienst!

Toen ik nadacht over de mogelijke gevolgen van de Corona-crisis voor de kerk – en voor de Adventkerk in het bijzonder – kwam de gedachte bij mij op dat we op dit moment een soort “vrijstad”-model zien ontstaan. Ik heb het over het groeiende aantal digitale sabbatscholen, waar het programma heel anders is dan dat van de “traditionele” sabbatschool en die vooral “bezocht” worden door kerkleden die zichzelf als “progressief” beschouwen. Ik krijg nu regelmatig informatie over de internet-links waar ik deze “progressieve” sabbatscholen kan vinden – in de Verenigde Staten, maar ook in andere delen van de westerse wereld. Ik ben uitgenodigd om een aantal van deze digitale diensten te bezoeken en heb actief deelgenomen, door middel van presentaties, in drie ervan. En er is verdere active deelname gepland zijn voor de komende maanden. In geen van deze sabbatscholen heb ik de klassieke sabbatschoolboekjes gezien. De leiders van deze digitale groepen, die soms meer dan honderd deelnemers hebben, beslissen over de onderwerpen die worden besproken en zoeken dan mensen die bereid, en in staat, zijn om zo’n onderwerp met een korte uiteenzetting te introduceren.

Voordat de pandemie uitbrak, waren veel van de deelnemers lid van niet-traditionele sabbatschoolklassen, die je kon vinden in verschillende van onze grotere kerken, vooral in de buurt van adventistische instellingen. Maar in deze Corona-tijd blijkt dat deze “alternatieve” digitale groepen ook anderen aantrekken, die zich thuis voelen in een omgeving waar dingen die er echt toe doen, en onderwerpen die gewoonlijk vaak worden vermeden, kunnen worden besproken. De presentatoren hebben vaak een wat liberale achtergrond. In een open sfeer kunnen traditionele standpunten onder de loep worden genomen en kunnen existentiële vragen worden uitgediept langs onorthodoxe paden. Aangezien er de laatste tijd weinig of geen fysieke kerkdiensten zijn, duren deze sabbatschool-sessies meestal veel langer dan de “normale” periode van een uur. In een van deze sabbatscholen, waaraan ik onlangs heb deelgenomen, zei een van de “leden”, toen hem gevraagd werd naar wat hij vond van een terugkeer naar “normale” kerkdiensten: “Eigenlijk is dit mijn kerk geworden.”

Zou het kunnen dat, nu de Corona-crisis aan het afnemen is, er mensen zijn die graag willen dat deze digitale sabbatscholen doorgaan, en kerklid willen zijn in deze digitale omgeving. Zou het kunnen dat er nogal wat mensen zijn die deze digitale sabbatscholen als “vrijsteden” zijn gaan ervaren? Ze hebben zich vaak niet “veilig” gevoeld in de traditionele gemeente waar ze lid zijn, en waar ze hebben ervaren dat hun vragen niet welkom waren. Ze hebben vaak geconcludeerd dat de dingen die in de traditionele sabbatscholen in hun lokale kerk worden besproken en wat ze in preken hebben gehoord, weinig of niets te maken hebben met hun dagelijks leven. De Corona-crisis heeft het mogelijk gemaakt om te ontsnappen aan een benauwde vorm van adventisme, en ze hebben een veilige haven gevonden in een van deze “progressieve” sabbatscholen. Zal dit fenomeen zich wellicht verder verspreiden? Misschien moeten de kerkbestuurders blij zijn dat er plaatsen zijn waar leden, die anders vroeg of laat alle banden met het adventisme zouden verbreken, samen kunnen zijn met gelijkgestemden en dat zij die bijeenkomsten tot hun kerk kunnen maken? (In Nederland zijn al meer dan een decennium twee “vrijstenden”—de “Ark” en de “Herberg”–actief, waar adventisten samenkomen, die merendeels aan de “rand” van de kerk staan, en dit nu als hun kerk beschouwen. Zij opereren met instemming van de Nederlandse kerkelijke leiding.)

Is dit een goede ontwikkeling? Het is zeker niet de ideale situatie. Het fundamentele idee van kerk zijn is dat we allemaal samen kunnen komen en samen kunnen aanbidden, ongeacht onze achtergrond en wie of wat we zijn. De kerk moet, vanuit haar wezen, volledig inclusief zijn. Het moet een plaats zijn waar mensen op verschillende manieren en in hun eigen tempo geestelijk gevoed worden en kunnen groeien. Het moet een plaats van liefde zijn, en ware liefde wordt gekenmerkt door geduld, respect en tolerantie, ook als ideeën en gewoonten behoorlijk veel verschillen.

Dat is het ideaal. Maar helaas wordt onze tijd gekenmerkt door een polarisatie zoals we die nog nooit eerder hebben gezien. Dit is wat we zien in de samenleving, en misschien wel nog nooit zo erg als momenteel in de verkiezingstijd in de Amerikaanse politiek. De verschillen tussen de aanhangers van de twee partijen zijn zo scherp en veroorzaken zoveel haat en geweld, dat een constructieve discussie vrijwel onmogelijk is geworden. We moeten vrezen dat er op te veel plaatsen in de Adventkerk iets dergelijks gebeurt. Er is een steeds groter wordende kloof tussen de verschillende segmenten van de kerk. Aan de ene kant zien we een vastberadenheid om in het verleden te blijven hangen. Populaire (en populistische) sprekers overspoelen de kerk met hun samenzweringsretoriek en hun sensationele dvd’s. Velen vinden dat dit de “good old religion” is die we moeten beschermen. Maar aan de andere kant zien we degenen die nieuwe wegen willen vinden om hun adventisme te beleven en uit te dragen, en die hun adventistische erfenis willen verbinden met de wereld van de eenentwintigste eeuw waarin ze leven. De tragische realiteit is dat de communicatie tussen deze twee “partijen” in de kerk vrijwel onmogelijk is geworden. Met als gevolg dat veel “progressieven” (bij gebrek aan een betere woord) op veel plaatsen de kerk hebben verlaten. Het kan in onze huidige omstandigheden heel nuttig zijn dat er een aantal digitale of fysieke vrijsteden zijn en blijven, waar die mensen, die het gevoel hebben dat de traditionele lokale kerk hen niet genoeg ademruimte biedt, geestelijke veiligheid kunnen ervaren, totdat de polarisatie vermindert, en we het soort inclusieve kerk zijn geworden zoals Christus het bedoeld heeft.