Was Ellen White een bedriegster?

Meer dan vier decennia geleden gooide Ronald Numbers met zijn boek Prophetess of Health een bom in de vijver van het Adventisme. Hij onthulde hoe Ellen G. White veel minder origineel was in haar ideeën over gezondheid en gezondheidshervorming dan de meeste Zevende-dags Adventisten tot die tijd dachten. Hij documenteerde zorgvuldig hoe zij haar opvattingen over gezondheid had “geleend” van “gezondheidshervormers” uit haar tijd. Dit was in flagrante tegenspraak met haar bewering dat alles wat zij over dat onderwerp schreef gebaseerd was op wat God haar had getoond in een visioen dat zij in 1863 kreeg. Ik herinner me dat het boek van Numbers me destijds niet zo veel deed. Ik was eerder gefascineerd dan geschokt. Maar naarmate er meer informatie kwam over Ellen White’s gebruik van andere auteurs, werden de beschuldigingen van plagiaat steeds luider. Deze beschuldigingen waren echter niet nieuw. Eerdere critici van Ellen White hadden er al op gewezen dat Ellen White grote stukken overnam uit andere boeken, zonder de oorspronkelijke auteurs daarbij te noemen. Maar toen Walter Rea en anderen tot in detail uitplozen hoe de profeet andere bronnen overschreef, begon dit bij mij ernstige vragen op te roepen over de echtheid van haar profetische gave. En ik was heel ontevreden over de onbevredigende manier waarop de kerk op hun kritiek trachtte te antwoorden.

Ik werd echter veel meer van mijn stuk gebracht door het boek dat ik in de afgelopen week las: Ellen White: a Psychobiography, door Steve Daily (Page Publishing Inc., 2020). De baan en het lidmaatschap van de schrijver is niet in het geding, aangezien hij het Adventisme zo’n tien jaar geleden al heeft verlaten. Maar toen hij nog lid en werknemer van de kerk was, had hij al heel duidelijk zijn twijfels geuit over de manier waarop Ellen White haar “profetische” gave had gemanifesteerd. In zijn recente boek van 360 pagina’s gaat hij veel verder dan wat hij eerder over Ellen White schreef. Wat nieuw is aan deze benadering van haar persoon en haar werk is zijn poging om te analyseren wat voor soort persoon zij was en wat haar motiveerde om de dingen te doen die zij deed. Daily heeft niet alleen een achtergrond in theologie maar ook in psychologie. En dit, meent hij, stelt hem in staat om deze psychobiografie te schrijven. Zijn conclusies, indien correct, zijn zeer verontrustend. Hij schildert haar af als een “pathologische leugenaar” en als een “sociopaat”. Bovendien toont zijn portret van Ellen een vrouw die steeds haar wil wilde doordrukken en die haar “visioenen” gebruikte als instrumenten om kerkleiders, die het met haar oneens waren, te bekritiseren, of zelfs te verwijderen. Haar plagiaat was onethisch, frauduleus, en soms zelfs misdadig, en de manier waarop zij probeerde haar uitgebreide gebruik van andere auteurs te verbergen of uit te leggen, was volstrekt oneerlijk. Bovendien bleek veel van wat zij schreef onwaar te zijn, en de leiders van de kerk waren in hoge mate schuldig aan het door de vingers zien van haar praktijken of het toedekken van allerlei kwalijke zaken, uit angst dat het ontmaskeren van Ellen White als de bedriegster die zij was, een schok teweeg zou brengen onder de kerkleden. De profeet schreef anderen een strikte gedragscode en gedetailleerde dieetvoorschriften voor, maar hield zichzelf vaak niet aan deze principes. En hoewel zij een leidende rol in de geheelonthoudersbeweging ambieerde, was zij bij tijd en wijle zelf verslaafd aan alcoholhoudende dranken. Bovendien verrijkten Ellen White en haar man James zichzelf en na de dood van James leefde Ellen op steeds grotere voet. Door de jaren heen “verdiende” zij een enorm bedrag aan royalty’s, en vond zij extra bronnen om zichzelf te verrijken, maar zij liet een flink aantal schuldeisers achter toen zij stierf en zadelde zij de kerk op met een flinke schuld. En zo gaat Daily’s lijstje verder.

Hoeveel is waar van wat Steve Daily beweert? Op basis van wat ik in de loop van de tijd heb gelezen, kan ik niet ontkennen dat helaas veel van de feiten die hij noemt waar zijn, of op zijn minst geloofwaardig. De uitgebreide eindnoten laten zien dat het boek op gedegen onderzoek berust. Ook andere recente boeken hebben aan het licht gebracht dat zowel Ellen als James niet in alle opzichten de geestelijke reuzen waren die men vaak van hen heeft gemaakt. Zo laat Gerald Wheeler in zijn biografie van James White zien hoe James een dubieuze reputatie had als een sjacheraar, die voortdurend betrokken was bij allerlei commerciële activiteiten. Gilbert Valentine heeft in verschillende fascinerende boeken nauwgezet beschreven hoe politiek en manipulatief Ellen kon zijn in haar pogingen om haar ideeën op te leggen aan de leiding van de kerk, en hoe zowel James als Ellen op sommige momenten nogal onaangenaam waren (om het zacht uit te drukken) tegen hun collega’s. Ik kijk uit naar verder onderzoek naar enkele van de zaken die Daily aan de kaak stelt. Het is belangrijk dat we weten wat waar is, of wat niet volledig kan worden onderbouwd en wat misschien overdreven is. Op het eerste gezicht lijkt Steve Daily gedegen werk te hebben geleverd door voldoende bronnen voor zijn beweringen aan te dragen, maar ik vraag me af in hoeverre hij misschien selectief is geweest bij het gebruik van zijn bronnen.

Al deze aspecten zijn belangrijk, maar wat mij vooral verontrustte toen ik het boek las was de agressieve toon en de voortdurend herhaalde beschuldiging dat Ellen White een listige leugenaar en bedriegster was, die zichzelf op zeer dubieuze manieren verrijkte en een “oplichtster” in optima forma was. Ik vraag me af of die karakterisering terecht is. Was zij inderdaad zo’n boosaardig iemand die volhardde in een levenslang project van bedrog? Ik vind het moeilijk dit te geloven. Ik heb de indruk dat het boek een soort agressieve minachting voor het voorwerp van onderzoek tentoonspreidt die (althans volgens mij) verder gaat dan objectieve wetenschap. Moet de psychobiografische benadering misschien ook worden toegepast op de auteur?

De hamvraag is, denk ik, of dit een grote impact zal hebben op de kerk en hoe de kerk moet/zal reageren. Ik denk dat verschillende segmenten van de wereldkerk op verschillende manieren geraakt zullen worden. De realiteit is dat wereldwijd de meeste zevende-dags adventisten heel weinig weten over mevrouw White en niets of heel weinig gelezen hebben van wat zij heeft geschreven. Zelfs in de westerse wereld worden de meeste van haar boeken gekocht door een relatief kleine minderheid. De overgrote meerderheid van de leden van de kerk zal nooit van Steve Daily’s boek horen en zal er niet door worden beïnvloed. Aan de andere kant is er een veel kleinere, maar invloedrijke (en vaak vocale) groep die het boek van Steve Daily onmiddellijk zal wegzetten als de wraakzuchtige aanval van een gefrustreerde ex-Adventist, en dat het eenvoudigweg moet worden beschouwd als deel van Satans sluwe strategie om, waar hij kan, het werk van “de Geest der profetie” te ondermijnen.

Er is echter ook een derde segment, namelijk van degenen die zich in de loop van de tijd bewust zijn geworden van de vele gevoelige kwesties rond Ellen White (en haar echtgenoot), en die steeds sceptischer zijn geworden ten aanzien van de manier waarop haar geschriften werden en worden gebruikt om de kerk in een bepaalde richting te sturen en om traditionele leerstellige standpunten kracht bij te zetten, in het bijzonder met betrekking tot eindtijd. Veel predikanten, leraren en leiders op alle niveaus, en andere opiniemakers, maken deel uit van dit segment van de kerk. Zij zullen Steve Daily’s boek kritisch lezen en het soort vragen stellen dat ik hierboven noemde. En zij eisen bevredigende en eerlijke antwoorden. Het geven van deze antwoorden is niet alleen een dringende noodzaak op korte termijn, maar heeft ook implicaties voor lange termijn. Daily’s boek is niet de eerste of de laatste evaluatie van Ellen White’s levenswerk, maar draagt bij aan een steeds gedetailleerder en zorgelijker beeld van haar. Het is een beeld dat niet genegeerd kan worden.

Ik blijf geloven dat Ellen White een belangrijke rol heeft gespeeld in het ontstaan van de kerk waartoe ik behoor. Ik blijf bewijzen zien dat haar werk een belangrijke factor is geweest in de groei en ontwikkeling van het Adventisme. Ik geloof dat haar boeken, hoe ze ook geschreven mogen zijn, het geloof van vele kerkleden hebben versterkt. Maar ik realiseer me ook dat zij verre van volmaakt was. Ze leefde in het Victoriaanse tijdperk, in het Amerika van de negentiende eeuw. Zij was een onvolmaakt kind van haar tijd, te midden van andere onvolmaakte mensen, die samen bouwden aan de zich ontwikkelende kerk. Ik ben ervan overtuigd dat de kerkleiding in het verleden veel opener had moeten zijn over de aspecten van haar werk die twijfelachtig waren en over allerlei dingen die zij zei en schreef die maar het beste vergeten kunnen worden in plaats van op creatieve manier te worden goedgepraat. Het zal niet gemakkelijk zijn om het officiële, maar vervormde en soms mythische, beeld van Ellen White, dat aan de kerk is voorgehouden en steeds krachtig is verdedigd, recht te zetten. Er zal moed voor nodig zijn en het zal veel discussie en zelfs verwarring veroorzaken. Maar het is, naar mijn mening, de enige lange-termijn benadering die de kerk voor verdere narigheid zal behoeden. De enige manier om dit derde ledensegment binnen de Adventbeweging te houden, is het verwijderen van het aureool van heiligheid dat Ellen White steeds meer omgaf. Zij moet van haar onterechte voetstuk worden gehaald en de herinnering aan haar persoon en werk moet in ere worden gehouden op een manier die haar bijdrage aan de kerk erkent, maar die ook historisch juist is.

De kerk heeft leiders nodig die bereid zijn dit pijnlijke proces aan te gaan. Sommige leden zullen de kerk misschien verlaten, omdat zij zich verraden voelen door het feit dat dingen in de doofpot zijn gestopt en dat de kerk in onwetendheid is gehouden over ernstige problemen die bij meer ingewijden al lang bekend waren. Maar het zal veel Adventistische gelovigen – die zich nu onderweg zijn naar de achterdeur van de kerk , omdat zij geen antwoorden krijgen die zij als eerlijk ervaren – helpen om bij de kerk te blijven. Deze leden kunnen een essentiële rol spelen om de kerk sterk en geloofwaardig te houden in de komende tijd.

7 thoughts on “Was Ellen White een bedriegster?

  1. Wouter Stap

    Ellen White was niet volmaakt en geen heilige. Maar eigenlijk heb ik dat nooit iemand horen beweren. (Terwijl ik veel contact heb gehad met mensen die erg veel waarde aan haar hechten.) Ze had er bijvoorbeeld zelf moeite mee om vlees op te geven. Ik wist niet dat dat met alcohol ook het geval was, maar stel dat de auteur gelijk heeft, hoe interpreteer je dat? Was ze hypocriet of iemand die gewoon zelf ook haar struggles had?

    Wat ik in ieder geval een paar positieve punten vind van Ellen White:

    - Ze was een vrouwelijke leider. Was dat normaal of uitzonderlijk in de Victoriaanse tijd?, vraag ik me nu af

    - Ze pleitte voor vegetarisme. Niet alleen vanwege gezondheid, maar ook vanwege dierenrechten (in haar boek ‘De weg tot gezondheid’). Ik begrijp dat er in die tijd meer gezondheidshervormers waren. Maar wat voor mensen waren dat? Artsen, of ook andere geloofsgemeenschappen? Ik ken namelijk geen enkele andere christelijke kerk die voor vegetarisme is. Daarin is de Adventkerk volgens mij wel uniek. Voor mij een hele belangrijke reden om toch in (of aan de rand van) de Adventkerk te blijven, hoewel ik in sommige andere kerken misschien meer welkom zou zijn. Dit was ook de reden waarom ik 12 jaar geleden in de Adventkerk gekomen ben.

    - Ze was een abolitionist, noemde de slavernij in niet mis te verstane woorden “de zonde van Babylon” (Eerste Geschriften). In die tijd was dat zeker niet vanzelfsprekend! Ze hoorde wat dat betreft echt bij de progressieven.

    Mijn reactie bevat misschien meer vragen dan antwoorden, haha!

    1. Siebe Vink

      Vier decennia geleden heb ik ook dat boekje van Ronald Numbers gelezen. Als een van de weinigen denk ik. Een paar predikanten hadden het boekje weten te bemachtigen en ik als vriendje mocht wel een exemplaar lenen. Heeft het toen wat uitgehaald? En alle andere kritische epistels die volgden, of daarvoor al waren verschenen, hebben die het officiële standpunt van de kerk der ZDA aangaande Ellen White beïnvloed? Jawel, haar positie werd nog verder verstevigd en vrijwel onaantastbaar! En zo zal het nu ook weer gaan: een handvol predikanten lezen het boek met rooie oortjes, sommigen durven er openlijk op een blog wat over te zeggen, maar veel meer dan een deuk in een pakje boter wordt het niet.

      Zo is er ooit in 1859 ook een boek verschenen: ‘The Origin Of Species’ geschreven door Charles Darwin. In dat boek zet Darwin zijn evolutietheorie uiteen. Die stelt dat al het leven op aarde een gemeenschappelijke afstamming heeft, en dat natuurlijke selectie het belangrijkste mechanisme is voor de evolutie van soorten. We zijn thans 160 jaar verder en de bewijzen dat Darwin het bij het rechte eind had hebben zich huizenhoog opgestapeld en elke dag voegen wetenschappers over de hele wereld daar nieuwe feiten aan toe. Evolutie is een feit! Als vadertje kerk in staat is om zoiets reusachtigs te negeren, hoe simpel zal het dan zijn om dit nieuwe boekje van – wie zeg je? – Steve Daily?, totaal aan hun laars te lappen?

      Maar wel moedig dat je erover schrijft, Reinder!

      1. Martin Zeeman

        Sorry Siebe,

        Wat betreft evolutie heb je de feiten blijkbaar niet helemaal op orde: steeds meer wetenschappers zien de grote haken en ogen aan de evolutietheorie, op veel vakgebieden van astronomie tot genetica. En trouwens zelfs Darwin wist dat er voorwaarden aan zijn theorie zaten.

        Met Darwin is het net als met Ellen White. Het geschrevene wordt in beton gegoten en de persoon wordt meer opgehemeld dan deze zelf ooit wilde. Ach ja, ieder zijn eigen afgoden.

        Groetjes,

        Martin Zeeman

        1. Siebe Vink

          Ach, mijn opvattingen zijn zeer mainstream en absoluut niet bijzonder, bij het saaie af; ik praat gewoon na wat er zo gemiddeld in de wetenschap wordt beweerd en aan universiteiten wordt geleerd. Waar zou ik die kennis anders vandaan moeten halen? In ieder geval niet uit de science fiction verhalen van Ellen White! En nu we het toch weer over boeken hebben: ‘En de aarde bracht voort’ van Gijsbert van den Brink. Deze orthodox christelijke schrijver bekent in zijn boek niet om ‘evolutie’ heen te kunnen. Is een aanrader voor jonge aarde creationisten (ik zeg niet dat jij dat bent). Groet, Siebe Vink

  2. Martin Zeeman

    Het was niet mijn bedoeling om Reinder z’n blog te kapen door een ander onderwerp te behandelen, dan aanvankelijk werd beschreven (sorry). Ik werd enkel verleid om te reageren door de grote mate van stelligheid waarmee Siebe de evolutietheorie aanhaalt als feitelijk, terwijl meer en meer (seculiere) wetenschappers grote twijfels hebben over de houdbaarheid van het evolutionistisch gedachtengoed. Het is moeilijk om van je geloof af te vallen, of je nu gelooft in evolutie of jonge aarde zoals ik. In ieder geval is het belangrijk te blijven onderzoeken en in gesprek te blijven. Dus we kunnen best een keer over het onderwerp bomen, Siebe, als je zin hebt. Groet’n, Martin Zeeman

    1. Siebe Vink

      Laten we inderdaad terug keren naar dit en volgend blog.
      Want daar daar heb je nu precies waarom de kerk langzamerhand zal verdwijnen:
      dat 19de eeuwse fundamentalisme, waar de letterlijke interpretatie van Genesis deel van uitmaakt, is er de oorzaak van dat complete generaties adventisten afhaken, en al afgehaakt hebben! Plus natuurlijk dat ongezonde geloof in de hallucinaties van Ellen White. Dat laatste is niet zozeer fundamentalisme maar gewoon mesjoche! Een ongelovige evolutionist en een jonge aarde creationist samen in gesprek? Ik weet niet of dat ergens toe zal leiden. Wel bedankt voor de vriendelijke uitnodiging Martin. Groet, Siebe Vink

      1. Hans Portegijs

        Binnen de Adventistische context zou dat dus een interessante vraag zijn: als je niet (meer) uitgaat van een letterlijke interpretatie van het scheppingsverhaal in Genesis, zou dat dan van invloed kunnen zijn op de betekenis van de sabbat?

Comments are closed.