Op de een of andere manier heb ik de aankondigingen en recensies gemist van een recent boek van James L. Hayward, emeritus-professor in de biologie aan de Andrews Universiteit. Een week geleden vertelde een vriend me dat hij zojuist Dinosaurs, Volcanoes and Holy Writ had gelezen en zijn enthousiasme zette me ertoe aan om het bij Amazon te bestellen. Aangezien er nu ook een Amazon.nl is, duurde het slechts twee dagen voordat het boek werd bezorgd.

Toen ik tussen 1991 en 1994 aan de Andrews Universiteit werkte heb ik de schrijver van het boek misschien wel gezien, maar nooit gesproken. We bewogen ons in verschillende werelden. Mijn kantoor was in het Sutherland House aan de rand van de campus (nu het onderkomen van de Andrews University Press), terwijl Hayward zich in het wetenschapsgebouw bevond. Toen ik bijna vier jaar geleden voor het laatst de Andrews campus bezocht, in verband met een spreekbeurt voor de afdeling van het Adventist Forum, had ik het genoegen te logeren bij David en Carie Grellmann. Ik vernam dat er tijdens mijn verblijf bij hen thuis een bijeenkomst zou zijn van de “soepclub” – een informele groep professionals van zeer uiteenlopende disciplines die eens in de twee weken bijeenkomt om te discussiëren over de meest uiteenlopende onderwerpen. Ik herinner mij niet of professor Hayward aanwezig was bij die bewuste “soepclub” bijeenkomst. Maar op een van de laatste bladzijden van zijn boek las ik dat hij een vast lid van de club is!

Hoe dan ook, na het lezen van zijn boek hoop ik dat onze wegen elkaar ooit nog eens zullen kruisen, want ik heb het gevoel dat wij geestverwanten zijn. De ondertitel van zijn boek verklaart dit al een beetje: De reis van een jongen die wetenschapper werd van fundamentalisme naar geloof. Ik zal niet beweren dat ik een wetenschapper ben van het niveau van Hayward, maar net als hij heb ik de reis gemaakt van fundamentalisme naar geloof. Zijn achtergrond was heel anders dan de mijne. Mijn vader was geen fundamentalistische predikant en ik groeide niet op in een atmosfeer waarin Ellen White het antwoord gaf op elke vraag. Ik ging niet naar een adventistische basisschool en een adventistische middelbare school. Maar mijn fundamentalistische kijk op het geloof was aanvankelijk niet veel anders. Een belangrijke eerste stap in mijn bevrijding van het fundamentalisme was het lezen van James Barr’s beroemde boek over het Fundamentalisme, tijdens mijn MA studie aan Andrews in het midden van de jaren zestig. Sakae Kubo, één van mijn favoriete professoren, raadde me aan om dat boek te lezen. Dat opende mij definitief de ogen.

In zijn boek beschrijft Hayward verschillende stadia van zijn afscheid van het fundamentalisme. Maar het belangrijkste aspect van deze pelgrimage is waar het hem uiteindelijk bracht. In hun strijd om zichzelf uit het fundamentalistische keurslijf te bevrijden hebben velen hun geloof verloren en ook de kerk verlaten waartoe zij behoorden. Maar Hayward heeft zijn geloof vastgehouden en is trouw gebleven aan zijn geestelijk thuis. Dat is niet altijd gemakkelijk geweest, want in veel gevallen biedt de kerk niet de ruimte die je nodig hebt om je diepste overtuigingen te volgen en de vrijheid om soms af te wijken van traditionele meerderheidsstandpunten.

Mijn reis van fundamentalisme naar geloof is niet zo nauw verbonden geweest met de kwesties rond schepping en evolutie als bij professor Hayward het geval was. Natuurlijk heeft het ook voor mij wel een belangrijke rol gespeeld in hoe ik geleidelijk aan de Bijbel anders ben gaan lezen. Het dilemma van schepping vs. evolutie is een kwestie waar iedereen met enige opleiding niet omheen kan. Net als Hayward begon ik met de vaste overtuiging dat God ongeveer zesduizend jaar geleden alles in zes letterlijke dagen schiep en dat in de dagen van Noach een wereldwijde watervloed alles vernietigde. Want, zo luidde het argument, als we dit deel van het bijbelse verhaal niet kunnen vertrouwen, hoe zit het dan met andere delen van het bijbelse verhaal? Ik las een flink aantal boeken van auteurs die het zgn. “jonge-aarde” creationisme verdedigden en met mijn beperkte achtergrond op dat gebied vond ik hun argumenten in eerste instantie nogal overtuigend. Maar toen ik boeken begon te lezen over de andere kant van het schepping-evolutie vraagstuk begon ik te beseffen dat de argumenten in die boeken misschien toch wel sterker waren. Voor Hayward speelden die dingen op een heel ander niveau dan voor mij, maar de resultaten waren hetzelfde. Zowel hij als ik geloven dat God “de wereld” geschapen heeft, maar wij weten niet hoe en wanneer Hij dat gedaan heeft, en wij geloven dat de bijbel niet de wetenschappelijke informatie biedt waarop wij de verstrekkende conclusies over een wereldwijde zondvloed kunnen baseren die de “jonge-aarde” geologen als ultieme waarheid verdedigen.

Een alinea aan het eind van het laatste hoofdstuk is mij uit het hart gegrepen:

“. . . ik vraag mij af: Heb ik geloof? Hebreeën 11:1 zegt dat geloof ” de grondslag legt voor alles waarop wij hopen, en het ons overtuigt van de waarheid van wat we niet zien”. Geloof heeft dus niets te maken met dingen die ik kan meten, tellen, vergelijken en evalueren – dinosaurussen, , radiometrische dateringen, vulkanen, fossiele reeksen, ecologische relaties, biogeografische distributiepatronen, evolutie, en dergelijke. Nee, geloof strekt zich hoopvol uit naar wat ik niet kan zien, naar een ondefinieerbare, onuitsprekelijke, transcendente werkelijkheid, maar een werkelijkheid die ook diep in mij en in het hele leven bestaat. Het houdt de hoop in dat de dingen beter kunnen en zullen worden, ook al gaan ze op dit moment misschien niet in die richting. Geloof vraagt mij niet om dingen te geloven die onwaarschijnlijk of onwaar zijn – “idolen van fundamentalisme”, zoals Karen Armstrong ze noemt. In plaats daarvan vraagt het geloof mij genade te ontvangen en nederig mijn leven open te stellen voor goedheid, schoonheid en liefde, en mij verantwoordelijk te gedragen tegenover de rest van de schepping. Ik heb nog een lange weg te gaan, maar mijn reis tot nu toe, en ook de reis die nog gaat komen, is en zal gemaakt worden vanuit geloof.”

Dank u, Dr. Hayward, voor dit wijze, onderhoudende, en vooral inspirerende boek. Ik ben er zeker van dat het vele anderen kan helpen en bevestigen op hun vaak lange en moeizame tocht van een miserabel fundamentalisme naar een vreugdevol geloof.