Gisteren was ik met het reisgezelschap dat ik onder mijn hoede heb in de Aya Sofia in Istanboel. Ooit gebouwd als kerk, werd het gebouw na de vestiging van de islam in deze streken tot een moskee, om vervolgens in de vorige eeuw tijd de status van museum te hebben gekregen. Christelijke zowel als islamitische elementen vormen een boeiende mix in dit gigantische gebouw.

Tijdens de komende week zullen we op een aantal plaatsen in het westen van het Aziatische deel van Turkije de resten zien van een aantal basilieken waar, ooit eeuwen na de periode van de Constantijn, enorme aantallen christenen de erediensten konden bezoeken. Er waren in de vierde en volgende eeuwen belangrijke christelijke centra in Klein Azië, maar die tijd is voorbij. Wie nu naar christenen zoekt in Turkije zal slechts hier en daar kleine groepen kunnen ontdekken. [Ik heb het van hieruit niet kunnen checken, maar het zou me verbazen als er in totaal meer dan vijftig adventisten in Turkije wonen.]

Turkije is niet de enige plek in de wereld waar het christendom ooit vaste voet had en waar het geleidelijk aan helemaal of bijna helemaal verdwenen is. Denk bijvoorbeeld ook aan delen van de kust van Noord-Afrika. In de eerste eeuw waren er bloeiende christelijke centra. De grote Augustinus woonde en werkte er—en was geruime tijd bisschop van de kerk in de stad Hippo, in het tegenwoordige Tunesië.

Hoe komt het dat de kerk in sommige streken heeft moeten afhaken? Natuurlijk is de opmars van de islam een belangrijke factor. Maar dingen gebeuren zelden als gevolg van één enkele factor en meestal is er een complex van redenen aan te wijzen.  Volgens zendingsdeskundigen is de ontkerstening van Noord-Afrika vooral ook te wijten aan het feit dat het christendom voor een groot deel in de Romeins-georiënteerde bovenlaag van de maatschappij was bleven steken en niet echt doorgedrongen was tot de ‘man in the street’, de oorspronkelijke Berberbevolking. Het verdwijnen van de Romeinse overheersing luidde de doodsklok in voor het christendom, dat door de oorspronkelijke bevolking als ‘vreemd’ werd ervaren en als te weinig relevant voor hun situatie.

In West-Europa maken wij momenteel een sterke achteruitgang mee van de christelijke religie.  Wat ooit in Turkije en in Noord-Afrika gebeurde maakt het niet denkbeeldig dat we in Europa door een soortgelijk proces gaan en dat uiteindelijk het christendom ook uit West-Europa zou kunnen verdwijnen als de wereld nog enkele eeuwen bestaat. We zien de invloed van de kerk verschuiven van het Noorden naar het Zuiden. Het christendom wint aan kracht in de zich ontwikkelende landen in Afrika and Zuid- en Midden-Amerika en sommige gebieden in Azië. Maar zij verliest enorm veel terrein in de westerse wereld, met West-Europa voorop. Dat proces kan alleen maar gestopt worden als ook ‘the man in the street’ kan worden aangesproken en de christelijke boodschap  relevant blijft.  De kerk kan niet zelfgenoegzaam achterover leunen en denken dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen, maar zal wegen moeten blijven zoeken om antwoord te geven op de vragen en de problemen waarmee mensen in het leven van alledag te maken hebben. Alleen zo kan worden voorkomen dat zich ook in de westerse wereld herhaalt wat ooit in het Nabije Oosten en Noord-Afrika gebeurde.

We laten morgen vroeg (zondagmorgen) Istanboel achter ons. Het wordt een lange busreis, met halverwege de dag een stop bij de ruines van het oude Troje. Het verhaal van Heinrich Schliemann, de amateur-archeoloog die in de jaren 1870 de plaats van het oude Troje ontdekte, heeft me altijd enorm geïnspireerd. Vanaf maandag bezoeken we achtereenvolgens de zeven gemeenten. Het wordt een boeiende week.