Monthly Archives: Januari 2021

Gratie

Toen Koningin Juliana in 1973 haar 25-jarig regeringsjubileum vierde, stelde zij aan de toenmalige minister-president Dries van Agt voor om dat te markeren met een grootschalige gratieverlening aan gevangenen. Deze voelde daar als jurist, en als vroegere minister van justitie, helemaal niets voor, maar vond het moeilijk om Hare Majesteit tegen te spreken. Volgens zijn biograaf liet hij zich daarom tijdens zijn wekelijkse overleg met Juliana vervangen door zijn vice-premier Hans Wiegel. Deze stelde aan de vorstin voor om alle gevangenen een taart te sturen, met daarop de woorden “Nog vele jaren.”

De Nederlandse wetgeving kent het verschijnsel van gratieverlening, maar dat is aan heel stringente regels gebonden. In naam verleent de koning/koningin gratie, maar alleen nadat er door de minister van rechtszekerheid, op basis van advies van de rechterlijke macht, advies is uitgebracht. Met andere woorden: Wat aan het einde van een presidentiële termijn in de Verenigde Staten gebeurt, als de president besluit aan een reeks personen gratie of verlichting van straf te verlenen, is in het Nederlandse rechtsbestel ondenkbaar. En dat geldt nog eens te meer, als gratie verleend wordt aan misdadigers, die geen enkel teken van berouw tonen, of aan vrienden van politici die wegens fraude of andere ernstige misdaden achter de tralies zijn terechtgekomen.

In de meeste talen is het woord gratie verwant met het woord “genade”. Het soort gratieverlening zoals door de voormalig president Donald Trump werd toegepast – heeft echter niets te maken met genade, maar eerder met opportunisme. Het is een vriendendienst die na verloop van tijd met een vriendendienst moet worden terugbetaald. Het heeft niets te maken met een herstel van beschadigde betrekkingen en met de betrokkenen een kans geven om een nieuwe start te maken en in de toekomst eerder gemaakte fouten te vermijden en een beter mens te worden.

God is de Ultieme Gratieverlener. Als we bij hem aankloppen om kwijtschelding van straf, kunnen we er zeker van zijn dat we gratie ontvangen. Daarmee wordt niet alleen onze terechte straf volledig kwijtgescholden, maar kunnen we opnieuw, met een schone lei, beginnen. De verhouding tussen ons en God wordt weer hersteld. Met een bijbelse term heet dat “verzoening”. Het goede nieuwe van het evangelie is dat we, als we bereid zijn vergeving aan God te vragen, die ook ontvangen. En daarbij krijgen we ook de innerlijke kracht om de mensen die ons iets hebben aangedaan hun daden of woorden te vergeven en om van andere mensen vergeving te vragen en te accepteren. Niet vanuit een onderliggende gedachte van “zand erover” en “voor wat hoort wat”, maar vanuit een verlangen naar een relatie die wordt gekenmerkt door verzoening en heelheid.

Mensen die zich misdragen moeten als regel worden gestraft. Soms is een waarschuwing of een symbolische straf voldoende, maar dikwijls is dat niet genoeg. Als mensen een regeringsgebouw binnenvallen, politici bedreigen en een spoor van vernieling achterlaten, zoals in de Verenigde Staten op 6 januari gebeurde, kan dat niet ongestraft blijven. En als, zoals in Nederland eerder deze week het geval was, demonstraties tegen Corona-maatregelen worden misbruikt als dekmantel voor geweld en afschuwelijk vandalisme, dan moeten er straffen worden uitgedeeld.

Maar daarna kunnen we niet verdergaan met de gedachte dat de zaak daarmee is afgehandeld, omdat de schuldigen lik op stuk hebben gekregen, zoals ze verdienden. Wat de samenleving nu vooral nodig heeft is herstel van onderling vertrouwen, ontzag voor elkaar en de eigendommen van anderen. Wat vooral ook nodig is, is luisteren naar elkaar in plaats van elkaar overschreeuwen. Het gaat erom dat we al het mogelijk doen-—individueel en gezamenlijk—-om polarisatie en conflict om te buigen naar echte verzoening en heelheid. Dat lijkt een schier onmogelijke opgave. Maar als we in een land van vrede en veiligheid willen leven is dat de enige weg.

De tranen van Sara Sidner

Op 12 januari gebeurde er iets opmerkelijks gedurende een live-uitzending van CNN. Terwijl zij in het “New Day” programma verslag deed van een bezoek aan een ziekenhuis in Los Angeles, brak de verslaggeefster in tranen uit. Sara Sidner had Juliana Jimenez Sesma geïnterviewd. In een tijdsbestek van elf dagen verloor deze vrouw haar moeder en haar stiefvader aan Covid-19. Noodgedwongen moest de uitvaartdienst van haar moeder worden gehouden op een parkeerterrein. Sara kon haar tranen niet bedwingen toen ze vertelde dat dit het tiende ziekenhuis was dat zij bezocht en dat zij overal dit soort hartverscheurende berichten had gehoord. “It’s really hard to take! Sorry!” klonk het tussen haar snikken door.

Ik moet bekennen dat het mij aangreep toen ik dit zag. Meer nog dan andere beelden die geregeld langskomen, van overvolle ic’s in ziekenhuizen, van rijen koelcontainers die als tijdelijke mortuaria worden gebruikt en van terreinen met honderden vers dolven graven. Hier was iemand, die heel wat misėre gewend was, maar nu door emotie werd overweldigd. Het deed me denken aan twee momenten in het leven van Jezus, waarop hij door emoties werd overmand. In Matteüs 14 lezen we hoe Jezus probeerde op een afgelegen plaats wat rust te vinden. Een grote mensenmassa maakte echter een omtrekkende beweging om hem te kunnen zien en horen. Toen Jezus die “grote menigte” zag, “voelde hij medelijden met hen” (vers 14). Een paar hoofdstukken eerder wordt de compassie die Jezus voor de mensen om hem heen voelde nog indringender beschreven. Nadat Jezus “langs alle steden en dorpen” was getrokken, en in de synagogen “het goede nieuws” had verkondigd en “iedere ziekte en alle kwaal” had genezen, lezen we: “Toen hij de mensenmenigte zag, voelde hij medelijden met hen, omdat ze er uitgeput en moedeloos uitzagen” (Matteüs 9:35, 36).

In deze Corona-tijd laten veel dingen ons niet onberoerd, ook als we fysiek niet zelf rechtstreeks door het virus zijn getroffen. En berichten als van Sara Sidner raken ons emotioneel. Voor heel velen roept dat ook steeds weer de vraag op wat Gods rol is bij deze Covid-19 pandemie, die wereldwijd inmiddels meer dan twee miljoen levens heeft geëist.

N.T. (Tom) Wright, de Britse theoloog die ook een tijdlang een bisschop was in de Anglicaanse kerk, schreef een boekje over God en de pandemie, waarvan ook meteen een Nederlandse vertaling uitkwam. Als je verwacht dat deze auteur het antwoord weet op de vraag wat nu precies de rol van God is in deze en andere rampen die de mensheid treffen, dan kun je de 15,99 euro die het boekje kost beter in je zak houden. Veel dingen die in onze onvolmaakte wereld gebeuren zijn onverklaarbaar. Maar voordat we God ergens de schuld van geven moeten we wel bedenken dat de toestand van deze wereld het gevolg is van wat wij mensen met onze planeet hebben gedaan. Daarbij kunnen we er niet aan voorbijgaan dat veel epidemieën behoren tot de categorie van de zgn. zoönosen—ziekten die kunnen “overspringen” van dieren op mensen. Ook Covid-19 is zo’n zoönose. Er zijn nog veel vragen over wat er ten aanzien van Covid-19 precies gebeurd is, maar in het algemeen kunnen we zeggen dat de manier waarop wij dieren houden, verhandelen, vervoeren en consumeren enorme gezondheidsrisico’s oplevert.

Met een dergelijke constatering is de vraag naar het aandeel van God in alle ellende die de wereld treft, inclusief in de huidige crisis, natuurlijk niet afdoende beantwoord. Maar, zegt Wright, wat God in deze wereld doet mag je nooit los zien van wat hij in Christus voor de mensheid heeft gedaan. In zijn compassie ging God tot het uiterste om weer heelheid te brengen in onze menselijke gebrokenheid. Dat proces, dat hij in het leven en het sterven van Christus begonnen is, gaat hij voltooien. Daarom, vervolgt Wright, moeten we niet voortdurend achteromkijken naar wat God al dan niet heeft gedaan, maar vooruitkijken naar wat hij eraan gaat doen (blz. 32).

Intussen mogen we best klagen. Een aanzienlijk deel van de Psalmen zijn klaagzangen, waarin de dichter vol verdriet, en soms met boosheid en vol verwijten jegens God, constateert dat ontzettend veel dingen in de wereld, en in ons leven, niet zijn zoals ze zouden moeten zijn. En het is veelzeggend dat er zelfs een boek in de Bijbel is dat de naam Klaagliederen heeft. Het is de neerslag van het begrijpelijke klagen van mensen die als verweesde ballingen in Babel waren terechtgekomen.

De troost die Tom Wright ons voorhoudt, dat de dingen in de wereld weliswaar niet zijn zoals ze eigenlijk bedoeld waren en zoals ze zouden moeten zijn, maar dat ze uiteindelijk weer zullen worden wat ze moeten zijn — is dat niet een wat al te schrale troost? Of is zijn boodschap misschien toch een welkome en hartverwarmende herinnering aan het feit dat er ook in deze huidige crisis, waarin zelfs doorgewinterde verslaggevers in tranen uitbarsten, toch nog veel mooie dingen gebeuren?

Als we de Klaagliederen lezen komen we in het derde hoofdstuk plotseling deze bemoedigende woorden tegen—-woorden die wij zoveel eeuwen later ook op ons klagen kunnen laten volgen:
Genadig is de Heer: wij zijn nog in leven!
Zijn ontferming kent geen grenzen.
Elke morgen schenkt hij nieuwe weldaden
Veelvuldig blijkt uw trouw!

Het verschijnsel van cognitieve dissonantie

In 1957 publiceerde de Amerikaanse sociaal-psycholoog Leon Festinger (1919-1989) zijn beroemd geworden boek A Theory of Cognitive Dissonance (Een theorie van Cognitieve Dissonantie). Het boek was het resultaat van zijn studie van een merkwaardige sekte die werd geleid door Marian Keech. Zij beweerde dat buitenaardse wezens van de Planeet Clarion op 21 December 1954 de aarde door middel van een enorme zondvloed zouden vernietigen. Ondanks het feit dat die voorspelling niet uitkwam bleven bijna alle volgelingen van Mevr. Keech in haar buitenaardse boodschappen geloven. Ze weigerden toe te geven dat zij het fout hadden gehad, maar beweerden nu dat door hen het onheil was afgewend. Festinger probeerde een verklaring voor dit vreemde verschijnsel te vinden. Met zijn theorie van cognitieve dissonantie wilde hij duidelijk maken hoe mensen omgaan met nieuwe informatie die strijdig is met hun eerdere ideeën. Ze ervaren gewoonlijk een aanzienlijk “psychisch ongemak” vanwege deze “dissonantie,” en daarmee kunnen zij op twee manieren omgaan. Ze kunnen besluiten hun eerdere ideeën te herzien, of ze verdringen die en blijven zoeken naar informatie die hun eerdere ideeën op de een of andere manier kunnen bevestigen.

Een vaak geciteerd voorbeeld van “cognitieve dissonantie” is dat van het Wachttoren Genootschap. De Jehova’s Getuigen verkondigden dat Christus in 1914 zou terugkomen. Maar 1914 ging voorbij zonder dat dit gebeurde. Latere voorspellingen van de tijd van Christus’ terugkeer (1915, 1918, 1923, 1925 en 1975) bleken ook niet te kloppen. Toch leidde dit niet tot het einde van deze beweging doordat gefrustreerde leden massaal wegliepen, ondanks de “cognitieve dissonantie” die zij ervoeren toen de loop van de geschiedenis haaks bleek te staan op hun eerdere theologische overtuiging. De theologie van de Getuigen werd door de leiders gewijzigd en de meeste leden gingen daarmee akkoord. Een belangrijke factor was daarbij dat veel leden zoveel tijd, energie en emotie in hun beweging hadden geïnvesteerd dat zij elk argument wilden aangrijpen om hun beweging te redden!

Een heel frappant voorbeeld van cognitieve dissonantie zagen we recentelijk in de Vereinigde Staten in de QAnon-beweging. Op een gegeven moment ontstond de bizarre theorie dat er een ondergronds netwerk van invloedrijke pedofiele personen is, die zich schuldig maken aan het ontvoeren en zelfs vermoorden van kinderen en dat Q—de anonieme leider die deze beweging wil ontmaskeren—met alle mogelijke middelen moet worden gesteund. Op 4 december 2016 bestormde de zwaar bewapende Edgar Maddison Welch de Comet Ping Pong pizzeria in Washington, DC, omdat hij geloofde dat Hillary Clinton in de kelder van dit restaurant een pedofiele club aanvoerde. Welch ontdekte echter dat de pizzeria geen kelder had, dat er geen pedofielen waren en dat ook Hillary Clinton ontbrak. Welch zit nu in de gevangenis, maar de QAnon-beweging heeft zich daardoor niet laten ontmoedigen. Integendeel. De meest vėrgezochte “bewijzen” worden continu aangevoerd om het pedofielen-complot te blijven propageren.

Cognitieve dissonantie leidt niet altijd tot hetzelfde resultaat als bij QAnon en bij de Jehova’s Getuigen. Maar zevendedags adventisten hebben alle reden om zich bewust te zijn van dit verschijnsel. De beweging van William Miller spatte volledig uiteen toen de voorspelling dat Christus op 22 Oktober 1844 zou terugkeren niet bleek te kloppen. Een klein aantal van Miller’s volgelingen, die de kern van de latere Kerk van de Zevendedags Adventisten zou vormen, voelde die cognitieve dissonantie wel en kwam met een theologische verklaring voor het debacle van 1844. Dit ligt nu heel ver achter ons en de kerk heeft van meet af aan erkend dat de theorie van Miller en zijn medestanders incorrect was. De overgrote meerderheid van de kerkleden wil de fout van het bepalen van een datum voor Jezus’ terugkeer nooit meer herhalen. Maar ook bij adventisten steekt het probleem van de cognitieve dissonantie nog steeds regelmatig zijn kop op, wanneer blijkt dat eerdere theologische beweringen—met name wat profetische voorzeggingen betreft—niet langer kunnen worden verdedigd. Ik volsta met een duidelijk voorbeeld.

In het verleden waren er in veel van oorsprong christelijke landen pogingen om strikte zondagviering door middel van wetgeving af te dwingen. De verwachting dat de viering van de zondag wereldwijd zou worden verplicht werd een vast onderdeel van het adventistische eindtijd scenario. Uiteindelijk zou weigering om de zondag als rustdag te erkennen zelfs levensgevaarlijk worden. De realiteit is echter dat deze verwachting niet in vervulling is gegaan. Het tegendeel is het geval. Maar het blijkt voor veel adventisten moeilijk te aanvaarden dat die dodelijke clash tussen zondagvierders en sabbatvierders steeds onwaarschijnlijker wordt. Dat levert een aanzienlijke cognitieve dissonantie op. Een flink deel van de kerkleden blijft naarstig zoeken naar uitspraken van geestelijke leiders of activiteiten van vaak obscure organisaties die een achterhoedegevecht voeren om zondagsheiliging te promoten. Adventistische organisaties aan de rand van de kerk blijven waarschuwen tegen de komende zondagswetten. In 1983 publiceerde Jan Marcussen zijn boekje EEN NATIONALE ZONDAGSWET, dat in veel talen (o.a. het Nederlands) werd vertaald en waarvan Marcussen’s aanhangers inmiddels zo’n 47 miljoen exemplaren hebben verspreid. Waarom stoppen zij daar zoveel geld en energie in? Omdat het heel moeilijk is om een eenmaal ingenomen standpunt, waaraan men gehecht is geraakt, op te geven. Als een lang gekoesterd standpunt niet langer houdbaar is moeten wij, individueel en collectief, de moed hebben om de cognitieve dissonantie op te lossen door een dergelijk standpunt op te geven in plaats van er, vaak met gekunstelde en vėrgezochte argumenten, aan vast te blijven houden.

Complottheorieën

Donderdagochtend 7 januari. Gisteravond (Nederlandse tijd) heb ik een paar uur lang met verbijstering gekeken naar de belegering van het Capitoolcomplex in Washington, DC door een menigte van duizenden Trump-aanhangers. Het was meer dan onthutsend om te zien hoe een Amerikaanse president zijn volgelingen aanzette tot een massale actie van vandalisme en tot totale minachting voor de normen van fatsoen en van de wetten van het land, terwijl hij elk grammetje verantwoordelijkheidsgevoel miste. Het gedrag van de menigte was het trieste resultaat van wat hun leider hen de afgelopen vier jaar had geleerd.

Aan de basis van de gebeurtenissen in de Amerikaanse hoofdstad ligt de bereidheid van massa’s mensen om in complottheorieën te geloven. De Amerikaanse president, en de trouwe clique om hem heen, hebben de mensen een constant dieet geserveerd van leugens en verzinsels. Onder de aanhangers van de vertrekkende Amerikaanse president zijn helaas miljoenen mannen en vrouwen die zijn gaan geloven dat er sinistere machten aan het werk zijn die Amerika willen vernietigen, en dat tijdens de recente presidentsverkiezingen een systeem van wijdverbreide fraude de overwinning van hun held heeft “gestolen”. Maar, als er zo’n wijdverbreide fraude was geweest, moeten daar vele duizenden (of nog meer) mensen in het hele land bij betrokken zijn geweest, die hun kwaadaardige plan in het geheim hebben beraamd, en het onder de neus van tienduizenden waarnemers hebben uitgevoerd. Helaas zijn er voor degenen die hartstochtelijk in deze complottheorie geloven, altijd nieuwe ontwikkelingen die hen in hun mening bevestigen.

Terwijl het drama rond de overgang van het ene naar het andere Amerikaanse presidentschap zich verder ontvouwt, hebben andere complottheorieën wereldwijd ook de steun van miljoenen mensen gekregen. De huidige pandemie heeft aanleiding gegeven tot talloze vėrgezochte fantasieën over de oorsprong van het virus. Zelfs in ons land, dat er prat op gaat een bevolking te hebben van meestal zeer nuchtere mensen, lijkt (volgens een recent rapport) zo’n tien procent van de bevolking te geloven dat de Covid-19-pandemie doelbewust is opgezet door farmaceutische bedrijven, in hun streven naar steeds meer winst. (https://nltimes.nl/2020/08/17/10-percent-dutch-believe-covid-19-conspiracy-theories.) Ik zou de laatste zijn om het gedrag van veel van deze bedrijven te verdedigen, maar zo’n theorie heeft duidelijk geen enkele grond in de werkelijkheid.

Een van de meest populaire, wijdverbreide theorieën, die in veel opzichten vermengd is geraakt met complottheorieën over de gevaren van vaccins en van het 5G-netwerk, is de ID2020-theorie. Bill Gates, en het bedrijf Microsoft dat hij heeft opgericht, staan in het middelpunt van deze bizarre theorie. Deze theorie gaat ervan uit dat de pandemie zal worden gebruikt door duistere machten die een wereldregering willen creëren. Ze zijn van plan om de mensheid te controleren door middel van chips die zullen worden geïmplanteerd door de massa-vaccinatie. Door zo’n chip kan men dan de bewegingen van iedereen volgen. Zoals te verwachten viel, zijn veel conservatieve christenen in de USA ervan overtuigd dat dit het satanische “merkteken van het beest” is waarover Johannes in zijn Apocalyps heeft geschreven.

Ik weet niet hoeveel Adventisten geloof hechten aan deze vreemde, en totaal ongefundeerde, ID2020-mythe. Maar ik weet wel dat aan de rafelranden van de Adventkerk een aantal onafhankelijke organisaties en populaire sprekers zijn die allerlei omplottheorieën hebben omarmd en met verve verkondigen. Natuurlijk bevatten hun theorieën meestal”nieuws” over allerlei vermaledijde plannen van de paus en over gevaarlijke machinaties van de jezuïeten. De organisatie van Walter Veith heeft sinds enkele decennia het voortouw genomen bij het uitdragen van bizarre theorieën over de vroegere en huidige rol van tal van geheime genootschappen. Het probleem met complottheorieën is dat sommige elementen ervan misschien wel waar zijn, maar dat deze dan worden uitgesponnen tot een web van wilde, ongefundeerde, speculaties en beschuldigingen.

De laatste tijd reist een zekere David Gates, een onafhankelijke adventistische predikant, de wereld rond om de leden van de kerk te informeren over de kwaadaardige dingen die schuil gaan achter de huidige pandemie en achter de wereldwijde vaccinatieplannen, en over hoe dit allemaal past in een extreme versie van de adventistische visie op de gebeurtenissen van de eindtijd. Deze en soortgelijke activiteiten aan de extreme rechterkant van de kerk hebben de leiding van de kerk ertoe bewogen om een indringende waarschuwing te laten uitgaan naar de leden van de kerk, en er bij hen op aan te dringen deze totaal onverantwoordelijke ideeën, die wijdverbreide onrust veroorzaken, resoluut te verwerpen. (“Covid-19 Vaccines: Addressing Concerns, Offering Counsel”, in Adventist Review on-line: https://www.adventistreview.org/church-news/story15816-covid-19-vaccines-addressing-concerns,-offering-counsel).

Wat wij nodig hebben in de samenleving, ook in de kerk, is kundig, nuchter leiderschap, dat intelligente en transparante informatie geeft over wat er om ons heen gebeurt, en de overgrote meerderheid van de mensen kan inspireren tot het verwerpen van de populistische en paniek zaaiende opvattingen van de onheilsprofeten, die oneindig veel schade veroorzaken.