Vaak is het heel moeilijk om begrippen precies te definiëren. Om een voorbeeld te noemen: Wanneer is iemand een extremist of een fanatiekeling? Wanneer is hij/zij eerder vasthoudend en principieel te noemen? Soms is het heel duidelijk dat iemand bepaalde grenzen heeft overschreden, maar dikwijls ook niet. Het blijft in veel gevallen heel subjectief of je iemand een principe-vast persoon vindt of een extremist. Voor mij is het belangrijkste criterium of men een bepaald standpunt aan anderen wil opleggen of dat men vrijheid laat aan anderen, en men bereid is om van gedachten te veranderen als daarvoor doorslaggevende argumenten zijn.

Een ander voorbeeld is de tegenstelling tussen orthodox en liberaal. Er is een grens tussen die twee categorieën, maar waar? Ben je liberaal als je twijfelt aan bepaalde leerstellingen van de kerk waartoe je behoort? En gaat het vooral om “de leer” of allereerst om iemands leefstijl? Kun je liberaal zijn in je theologie maar orthodox in je manier van leven? En andersom? In waaraan toets je orthodoxie? In de ogen van sommige medegelovigen ben ik liberaal, maar andere christenen vinden me vaak heel orthodox. Wie heeft gelijk?

Misschien is het nog lastiger om de grenzen aan te geven tussen conservatief en fundamentalistisch. In sommige geloofsgemeenschappen—-waaronder zeker ook de Adventkerk—-komen beide categorieën ruimschoots voor. In aanvang was het woord “fundamentalisme” vooral van toepassing op het verzet in bepaalde protestantse kringen tegen het “modernisme” dat in veel kerken de overhand had gekregen. De strijd van de fundamentalisten spitste zich vooral toe op de inspiratie en het gezag van de Bijbel. De Bijbel, zo betoogden de fundamentalisten, was woordelijk en foutloos geïnspireerd en was ook gezaghebbend in historische en wetenschappelijke aangelegenheden. Deze fundamentalistische stroming kreeg ook—-tot op de dag van vandaag—-veel invloed onder adventisten. [Na verloop van tijd werd het begrip “fundamentalisme” aanzienlijk verbreed. Ze spreken we nu ook vaak over moslem-fundamentalisten.]

Fundamentalisme wordt dikwijls gekenmerkt door agressie. George Marsden, een bekende Amerikaanse kerkhistoricus, zei eens dat een fundamentalis een evangelical is die kwaad is op allerlei dingen. Het is niet zo gemakkelijk om aan te geven wat precies het verschil is tussen conservatieve christenen en fundamentalisten. Er zijn zeker punten waar de twee groepen elkaar overlappen. Deze week kwam ik een bondige maar zeer heldere uitleg tegen in het boek Profile of a Religious Man, geschreven door Dr. Edwin Zackrison (geb. 1941). Met z’n grote bladspiegel en z’n ruim 600 bladzijden is het een behoorlijk lijvig boek. Ik heb op me genomen om dit autobiografische boek kritisch te bespreken in een theologisch tijdschrift.

Zackrison groeide op in een adventistische bubbel, werd predikant en, na te zijn gepromoveerd, doceerde hij aan een van de adventische universiteiten in de USA. Uiteindelijk werd hij daar persona non grata. Wie dat ingewikkelde maar fascinerende verhaal wil lezen moet het boek maar bestellen bij Amazon.

Zachrison ontkent beslist dat hij een fundamentalist is, of ooit was, maar had geen bezwaar tegen het etiket van conservatief. Hij geeft aan dat een fundamentalist, in tegenstelling tot een doorsnee-conservatief persoon, meestal heel negatief staat ten opzichte van de academische beoefening van de theologie. Een fundamentalist weet meestal alles al en heeft geen verdere studie nodig. In de Adventkerk gaat het vooral om de opvattingen rond het gezag van de Bijbel en inspiratie. Fundamentalistische adventisten hebben een starre inspiratieleer en gaan er gewoonlijk vanuit dat Ellen White op dezelfde manier geïnspireerd werd als de bijbelschrijvers. Voor hen heeft Ellen White het laatste woord ten aanzien van de juiste uitleg van de Bijbel, in plaats van andersom. De meeste conservatieve adventisten stemmen in met de gedachte dat onze verzoening voltooid werd toen Christus stierf aan het kruis, terwijl veel fundamentalistische adventisten dat ontkennen. Fundamentalisme is gewoonlijk ook gekoppeld aan perfectionisme.

Voor mij was de uiteenzetting van Zachrison verhelderend. Een verschil dat hij niet noemde, maar wat ik dikwijls heb ervaren, is dat conservatieve christenen weliswaar vaak heel duidelijke meningen hebben, maar dat ze gewoonlijk wél open staan voor dialoog. Met die-hard fundamentalisten is echter geen echt gesprek mogelijk. Zij hebben de Waarheid. Zij hebben gelijk. Punt uit.

Fundamentalisten zijn een gevaar voor de kerk. Zij zorgen voor verstarring en verlamming., De kerk heeft daarentegen zowel conservatieven als liberalen nodig. Liberalen zijn goed in het stellen van vragen. Gezamenlijk dienen conservatieven en liberalen te zoeken naar deugdelijke antwoorden. Dat zorgt ervoor dat de kerk een levend organisme blijft waar we samen kunnen groeien in ons geloof.