Er zijn veel uitspraken van Ellen White die we binnen de Adventkerk steeds weer horen. Dit is er een van: “We hebben niets te vrezen voor de toekomst, zolang we maar niet vergeten hoe de Heer ons in het verleden heeft geleid.” Deze uitspraak slaat op de toekomst van de kerk en heeft door de jaren heen veel adventisten bemoedigd. Er mogen soms problemen zijn in de kerk, en er mag soms alle reden zijn om ons over bepaalde ontwikkelingen zorgen te maken, maar we mogen erop vertrouwen dat de kerk geen schipbreuk lijdt. Het is immers “Gods laatste gemeente” en dus mogen we erop vertrouwen dat Hij die gemeente niet in de steek zal laten!

Ik ga nu niet verder in op de vraag hoe we het begrip “laatste gemeente” moeten definiëren en of we zonder schroom onszelf “Gods gemeente” mogen noemen. Ik denk dat deze woorden in elk geval de nodige nuance verdienen en we ons moeten hoeden voor geestelijke arrogantie. In deze blog wil ik slechts de vraag stellen of we er zo zeker van kunnen zijn dat de toekomst van onze kerk verzekerd is. Blijft de kerk groeien, met een wereldwijde aanwezigheid? En kunnen we er zeker van zijn dat de Adventkerk ook over zo’n vijftig jaar nog steeds in enigerlei vorm bestaat?

De kerkgeschiedenis leert ons hoe in de loop van de tijd kerken en stromingen ontstonden en weer verdwenen. Dat was al zo in de eerste eeuwen. Neem bijvoorbeeld de situatie in Noord-Afrika. Ooit was de kerk daar sterk vertegenwoordigd. Augustinus was de bisschop van de stad Hippo in Noord-Afrika. Hij was slechts een van de vele kerkleiders in die streek in de tijd dat de Romeinen er nog heer en meester waren. Maar vanaf de vierde eeuw verschrompelde het christendom er tot het niets meer voorstelde. Of neem Engeland. Het evangelie won daar vanaf de tweede eeuw bekeerlingen. Maar het verdween weer om pas weer in de zevende eeuw een nieuwe start te kunnen maken. Talloos veel bewegingen en groepen zijn in de lange middeleeuwen ontstaan en geruisloos weer verdwenen. En ook daarna zijn overal—ook in Nederland—kerkelijke groeperingen ontstaan, gegroeid, en weer ten onder gegaan.

Volgens de bekende godsdienstsocioloog David O. Moberg (geb. 1922) gaan kerken, net zoals andere organisaties, gewoonlijk door een cyclus van vijf verschillende stadia: (1) een startende beweging; (2) formele organisatie; (3) maximale kracht; (4) institutionalisering en toenemende bureaucratie; (5) desintegratie. Zou dit niet gelden voor de Kerk van de Zevendedags Adventisten? Kunnen we er zeker van zijn dat God ons daarvoor zal behoeden?

De voortekenen zijn niet gunstig, vooral in de westerse landen. Toevallig las ik deze week een bericht in een tijdschrift dat leiders van de Kerk van Canada vrezen dat hun kerk binnen twintig jaar nagenoeg zal verdwijnen. Dergelijke berichten komen steeds vaker, uit tal van landen. De secularisatie en ontkerkelijking neemt nog immer schrikbarend toe. Er is weliswaar nog veel belangstelling voor spiritualiteit, maar steeds minder voor geïnstitutionaliseerd christendom. En wat de gevolgen van de huidige pandemie zijn voor de kerk is nog een groot vraagteken.

De invloeden die in veel andere kerken tot leegloop leiden doen zich ook in de Adventkerk voelen. In tal van landen blijft de kerk alleen op het eerdere peil dank zij migratie. Maar ook onder de “nieuwe leden” zijn na verloop van tijd dezelfde ontwikkelingen waar te nemen als die eerder de “oorspronkelijke” leden decimeerden. Wereldwijd heeft de kerk problemen met het vasthouden van leden. Zo’n veertig procent van pas geworven leden is na betrekkelijk korte tijd weer verdwenen. Een groot deel van onze jongeren verdwijnt of sluit zich nooit aan bij de kerk van hun ouders. Gemeenten groeien niet meer of verdwijnen gewoon.

Ik raak er steeds meer van overtuigd dat we moeten vrezen voor de toekomst van onze kerk. Maar tegelijkertijd weiger ik om fatalistisch te zijn of ervan uit te gaan dat het “mijn tijd nog wel zal duren.” Maar de kerk kan alleen toekomst hebben—in welke vorm en omvang dan ook—als zij er weer in slaagt relevant te zijn in wat zij zegt en (vooral) doet. Dat vraagt om veranderingen—waarschijnlijk heel radicale veranderingen. Niet iedereen zal daar blij mee zijn. Er zijn risico’s aan verbonden. Dat betekent onder meer dat we bepaalde denkbeelden zullen moeten loslaten, dat de kerk een volledig inclusieve kerk moeten worden en nieuwe dingen moeten proberen. Maar we kunnen alleen onze vrees voor de toekomst van de kerk overwinnen als we de moed hebben om van koers te wijzigen met het doel om (met een klassieke adventistische term) weer “een tegenwoordige waarheid” te hebben.