Op zondagmorgen bezocht ons reisgezelschap de grot van Johannes op het Griekse eiland Patmos. Volgens de overlevering zou Johannes daar de visioenen hebben gezien die in De Openbaring, het laatste bijbelboek, worden beschreven. Of de grot inderdaad de exacte plaats van de visioenen is valt niet met zekerheid te zeggen, maar de kans dat de overlevering correct is, is aanzienlijk. In elk geval was Johannes enige tijd als balling op het Griekse eiland want in de eerste verzen van De Openbaring wordt Patmos met name genoemd. Er is geen reden te denken dat de lokale traditie die Johannes met de grot verbindt onjuist zou zijn.

De gids die ons naar de Johannes-grot begeleidde verstond haar vak. Op een heel plezierige en vakkundige manier gaf zij in korte tijd een flinke hoeveelheid informatie. De gevoelige manier waarop zij over Johannes en zijn visioenen sprak deed sterk vermoeden dat deze plek voor haar veel meer is dan alleen maar een toeristische attractie waar zijn haar verhaal obligaat moet afdraaien. Kennelijk voelde zij ook goed aan met wat voor soort groep zij op stap was. Na haar uitleg in de grot stelde zij, zonder voorafgaand overleg, voor dat ik een gebed zou uitspreken. Dat overviel mij een beetje. Eerlijk gezegd houd ik er meestal niet van om op zogenaamde ‘heilige’ plaatsen te preken en te bidden. Maar dit keer kwam het zo natuurlijk dat ik niet aarzelde. Verschillende deelnemers zeiden later hoe de ervaring hen diep had geraakt.

Het weekend in Patmos, met de excursie naar de grot van Johannes en het bezoek aan het magnifieke klooster in het kleine bergstadje Chora, was een fantastische afsluiting van een boeiende en plezierige reis. Het 40-kamers tellende Hellinis hotel was een simpel maar gastvrij thuis, waar de oma van de familie koek voor ons bakte voor bij de koffie, op sabbatmorgen na een overdenking in de open lucht over de boodschap van De Openbaring. Een paar uurtjes vrije tijd in de schilderachtige straatjes van het havenplaatsje Skala was een welkome gelegenheid om op adem te komen na een druk programma in Turkije.

Inmiddels (woensdagmorgen) zit ik weer thuis achter mijn bureau in  Zeewolde. Gisteren liep ik door het dorp nadat ik even naar de kapper was geweest. Vreemd genoeg overviel mij toen een bijzonder soort vakantiegevoel. Natuurlijk heb ik ook genoten van de reis naar Istanboel, en vervolgens naar de zeven gemeenten en Patmos. Maar reisleider zijn blijft toch een behoorlijk inspannende bezigheid en als iedereen weer veilig en gezond terug is geeft dat een  bevrijdend gevoel van mission accomplished.

Vandaag is er een bijeenkomst voor de emeriti en hun partners van de Adventkerk in Huis ter Heide. Ik heb een korte presentatie voor het middagprogramma voorbereid, maar aanstonds ga ik eerst naar het stemlokaal om mijn bijdrage te leveren aan de democratie. Ik heb gedurende de reis via internet de belangrijkste gebeurtenissen tijdens de lange aanloop naar de verkiezingen op de voet gevolgd en ik behoor dan ook niet tot de massa zwevende kiezers die er kennelijk zelfs op dit moment nog is. Gisteravond heb ik uiteraard gekeken naar het laatste lijsttrekkersdebat. Het bevestigde mij in de keuze die ik al had gemaakt.

Ik hoop op een uitkomst die ervoor zorgt dat Nederland een sociaal voelend land blijft, waar niet alleen de economie belangrijk is. Vanavond zal ik ongetwijfeld  tot in de kleine uurtjes aan de tv gekluisterd zijn. Ik hoop dat ik daarna met een opgelucht gevoel naar bed kan gaan. Het wordt nog spannend.

Er kwam van een aantal mensen kritiek op het feit dat er bij de reis die ik vorige jaar naar Californië en omringende staten leidde ook een bezoek aan de Crystal Cathedral van dr. Robert Schuler op het programma stond. Het was toch ongehoord (vonden sommige scherpslijpers) dat ik een groep adventgelovigen meenam naar het hoofdkwartier van iemand van wie zo langzamerhand toch genoegzaam bekend is dat hij in zijn vrije tijd een voorman van de vrijmetselarij is. Het bewijs voor die bewering is niet erg solide, maar zelfs als het zo mocht zijn, zou een bezoek aan deze plaats interessant blijven. En het kon onze geestelijke staat waarschijnlijk niet ernstiger schaden dan een tweedaags verblijf in Las Vegas—wat ook onderdeel van het reisprogramma was!

Ik bereid me vast voor op kritiek van sommigen dat we bij de reis van 2010 het huisje van moeder Maria in Efeze hebben bezocht. Volgens de overlevering zou Johannes gehoor hebben gegeven aan de oproep van zijn Heer, toen deze hem vanaf het kruis vroeg om te zorgen voor Maria. Johannes is, na zijn vrijlating van Patmos, teruggekeerd naar Efeze in Klein Azië (hemelsbreed nog geen 100 kilometer) en Maria zou ook naar Efeze zijn gekomen, of zou daar al langer zijn geweest.

Gisteren bezochten we met onze groep het kleine huisje even buiten het oude Efeze. Het beheer erover is door de Turkse overheid toevertrouwd aan een katholieke orde. Het blijft een vraag hoe betrouwbaar het verhaal is dat Maria er zou hebben gewoond. Onderzoek heeft wel aangetoond dat de fundamenten van het bouwsel teruggaan tot ca. 100 na Christus.

Zoals zo dikwijls het geval is met bedevaartplaatsen vind je er een mengeling van kitscherige nostalgie en aandoenlijke vroomheid. Als je kijkt naar de gezichten van sommige bezoekers die enige tijd geknield voor het beeld van Maria doorbrengen besef je dat dit voor hen een heel kostbare en ingrijpende ervaring is.

Langs de terugweg van het huisje naar de parkeerplaats is er een wand waarop duizenden bezoekers een wens of gebed hebben vastgeprikt. Kennelijk hebben heel veel mensen aan zo’n soort ritueel behoefte. Voorzichtig heb ik hier en daar een briefje opengevouwen. Soms was het een taal die ik kon lezen en ontdekte ik iets van het verdriet en de zorg van de mensen, maar ook van het (in veler ogen misplaatste) geloofsvertrouwen dat Maria in de hemel met succes voorbede zou kunnen doen. Mijn theologische overtuiging wijst in een andere richting.

Het is een van de tendensen van onze postmoderne tijd dat mensen steeds meer ruimte geven aan hun emoties en zich niet schamen voor hun behoefte aan rituelen en symbolen. Het gevaar bestaat dat dit leidt tot associaties en ideeën die met de Bijbel in tegenspraak zijn. Maar voor veel mensen is het gevaar minstens even groot dat ze hun ervaringen uitsluitend in rationele kaders willen vangen en hun innerlijke beleving op die manier hopeloos verschralen.

Ik had dubbele gevoelens bij het bezoek aan Maria’s huisje. Als rechtgeaarde protestant heb ik niets met Mariaverering. (Maar ik ben wel blij dat ik zelf in de loop der jaren toch ook heel wat gevoeliger ben geworden voor de niet-rationele aspecten van mijn geloof.)

Inmiddels is ons reisgezelschap op het eiland Patmos aangekomen. Vandaag vieren we de sabbat met een overdenking in de tuin van ons hotel, op enkele meters van het strand. Morgen hopen we de grot te bezoeken waar Johannes zijn Openbaring zou hebben ontvangen. Ook die plaats is een mix van kermisachtige kitsch en diepe vroomheid. Desondanks zal het een intense beleving zijn de plek te bezoeken waar volgens een oude overlevering de God van het universum zich ooit ook op een bijhondere manier aan Johannes openbaarde.