Always think for yourself, never think by yourself—Denk altijd zelfstanding, maar niet alleen.  Ik vond die uitspraak op de website van dr. David Larson, een docent ethiek aan de Loma Linda Universiteit. Of het een uitspraak is die van hemzelf afkomstig is, of dat hij iemand anders citeert, is mij niet bekend. Maar ik vond het de moeite waard deze wijze woorden te noteren.

 

Zelfstandig denken valt niet mee. We torsen immers allemaal een heleboel bagage mee. Van thuis, van onze omgeving, van de opleiding die we kregen, en vooral vanuit onze kerkelijke achtergrond. Dat bepaalt voor een groot deel hoe we lezen, hoe we denken en hoe we leven. En dat is maar goed ook, want als we niet in allerlei dingen verankerd waren, zouden we na elk gesprek met een iemand met een andere mening en na elk boek dat we lezen van gedachten veranderen.

 

Maar veel mensen zijn zo verankerd aan hun ideeënwereld dat ze niet meer zelfstandig kunnen denken. Ze blijven op de politieke partij stemmen waarop ze altijd hebben gestemd, wat die partij ook zegt of doet. Ze blijven trouw aan de producten die ze ooit goed vonden. Ze zullen hun mening over een religieus onderwerp nooit bijstellen. Soms zouden mensen in hun hart nog wel geneigd zijn hun mening te wijzigen, maar zijn ze bang dat hun omgeving daar negatief op zal reageren, dus daarom blijven ze maar bij het oude

 

De Bijbel geeft aan dat we God moeten liefhebbende met geheel ons hart, maar ook met geheel ons verstand. We worden daarmee opgeroepen om over de dingen na te denken. Dat kan betekenen dat we op ene gegeven moment tot de conclusie komen dat we bepaalde teksten anders dienen te interpreteren dan we tot dusverre hebben gedaan; dat we bepaalde leerstellige opvattingen anders zouden willen formuleren of een aspect van onze leefstijl zouden willen bijstellen. Kritisch en zelfstandig denken hoort bij ons erfgoed, als protestanten en als adventisten. Protestanten protesteerden tegen een opgelegd leergezag, omdat ze ervan overtuigd waren geraakt dat elke gelovige een individuele relatie met God heeft en zelf de Bijbel moet lezen en naar zijn overtuiging moet handelen. Adventisten kwam tot het besef dat er correcties nodig waren op wat ze tot dan toe altijd hadden gedacht en bleven tientallen jaren lang hun opvattingen verder verfijnen.

 

Denk zelfstandig, maar niet alleen. Terecht wijst dr. Larson op de noodzaak van balans. Het feit dat je zelfstandig over de dingen moet nadenken betekent niet dat je niets van een ander kunt leren. Je bent voortgekomen uit een bepaalde traditie. Die moet je mee laten spreken als je je afwegingen maakt. Je bent deel van een bepaalde gemeenschap. Je hebt een rol binnen die gemeenschap en dat geeft je een mate van verantwoordelijkheid. Als je binnen die gemeenschap wilt blijven is het van belang dat je zorgvuldig communiceert, in de taal die men binnen die gemeenschap begrijpt. Maar vooral: je mening vormt zich in het gesprek met de ander, in de dialoog met degene die buiten jouw eigen gemeenschap staat en je kan helpen dingen vanuit een ander perspectief te bezien, en in het gesprek met de andere binnen je eigen gemeenschap die vaak nuances kan aanbrengen die jezelf (nog) niet zag.

 

Zelfstandig denken kan riskant zijn. Het kan leiden tot onzekerheid en twijfel (‘Heb ik het dan altijd verkeerd gezien?’ of: ‘Als dit niet zo is als ik altijd dacht, wat staat er dan nog meer op losse schroeven?’). Dat risico moet je durven lopen. Maar het leidt vaak eerder tot bevrijding en tot verdieping van je geloof.  .

 

Ik probeer zelfstandig te denken, maar heb tot leefregel gemaakt dat ik niet een heleboel vraagstukken tegelijk overhoop haal, maar de tijd neem om ze stuk voor stuk aan te pakken. Dat geeft me de ruimte om een vraagstuk van allerlei kanten te bekijken, en soms weer eens even te laten rusten, zonder dat ik het gevoel heb dat ik mijn richting kwijt raak. Na verloop van tijd komt dan weer een andere kwestie aan de orde. Zo werkt, denk ik, het proces van geestelijke groei en verdieping. Naar dat evenwicht—zelfstandig denken binnen een gemeenschap van geloofsgenoten—blijf ik (afwisselend met meer of minder succes) op zoek.