Dagenlang staat het menu dat we op de Nederlandse televisie voorgeschoteld krijgen al in het teken van de viering van zeventig jaar televisie. Van de ene terugblik tuimelen we in de andere. En we kunnen ons haast niet meer voorstellen dat er ooit een tijd was zonder televisie.

In mijn vroege tienerjaren stond er naast de watermolen waarin ons gezin toen woonde een oud huisje dat een echtpaar uit Amsterdam jarenlang als weekendhuisje gebruikte. Kennelijk was de snoepwinkel die zij in het centrum van onze hoofdstad hadden een goede bron van inkomsten, want deze mensen hadden niet alleen een vakantiewoning maar behoorden tot de eerste kleine groep die zich een televisietoestel kon veroorloven. Elke week zorgden zij op woensdagmiddag voor een stuk of tien stoelen in bioscoopopstelling in de kleine woonkamer. De gordijnen werden vrijwel geheel gesloten en een groepje kinderen uit de buurt was er welkom om naar een zwart/wit programma te komen kijken.

Televisiekijken bleef jarenlang een kostbare geschiedenis. Het tweedehands zwart/wit toestel dat wij ons ternauwernood konden veroorloven, nadat we al enkele jaren getrouwd waren, kostte destijds ongeveer hetzelfde bedrag als wat we kort geleden voor een fonkelnieuwe state-of-the art smart-tv neertelden. Dit was rond het jaar 1970. Het kijkgenot dat we ons daarmee verwierven laat zich niet vergelijken met het huidige programma-aanbod. We konden kiezen uit twee zenders die slechts een deel van de dag in de lucht waren.

In de eerste decennia van de zeventig jaren van televisie was er bij velen twijfel of we wel blij moesten zijn met deze uitvinding. Ds. F. J. Voorthuis (1904-1986), misschien wel de invloedrijkste leider in het verleden van de Nederlandse Adventkerk, hield in zijn boek ‘s Werelds Enige Hoop de lezers voor dat de komst van de televisie een overduidelijk teken des tijds was. Daniel 12:4, waarin we lezen dat in de tijd van het einde de kennis zou toenemen, ging nu onmiskenbaar in vervulling.

Bij christenen aan de rechterkant van de gereformeerde wereld in ons land was de komst van de televisie zeer omstreden. Bij de strengste groepen kregen de kerkleden te horen dat ze geen televisie mochten aanschaffen en kwamen de ouderlingen van tijd tot tijd zelfs inspecteren of die regel wel werd nageleefd. In de zgn. Bible-belt werden eikenhouten kasten, waarin een televisietoestel achter deurtjes kon worden opgeborgen, heel populair.

In de Adventkerk werden de gelovigen opgeroepen om vooral selectief te zijn in hun kijkgedrag. En televisiekijken op de sabbat (dus ook op vrijdag na zonsondergang) was taboe. In hoeverre dit nog steeds wordt nageleefd is moeilijk te zeggen, maar ik heb niet de indruk dat dit nog een belangrijk punt is. Selectief zijn in het kijkgedrag is echter wel een belangrijk uitgangspunt gebleven.

Is de televisie in de afgelopen zeven decennia verrijkend geweest? Er is een wisselwerking geweest tussen veranderingen in de maatschappij en ontwikkelingen in wat op de tv te zien is. Het aanbod is exponentieel gegroeid, maar er is veel dat ik eigenlijk alleen met het woord “rotzooi” kan aanduiden. Je kunt, denk ik, wel zeggen dat het taalgebruik door de bank genomen verruwd is en dat de moraal aanzienlijk veranderd is—in de meeste opzichten niet ten goede. Maar het is moeilijk om vast te stellen in welke mate de televisie een negatieve invloed heeft op hoe we denken en hoe we ons gedragen, of dat de televisie vooral een spiegel is van hoe onze maatschappij zich heeft ontwikkeld.

Intussen zal de televisie voorlopig niet verdwijnen, maar we zien wel dat andere media vooral bij jongeren de televisie heel duidelijk verdringen. De televisie en de nieuwere media hebben ons veel goeds gebracht, maar een selectief gebruik blijft essentieel–niet alleen op vrijdagavond, maar op elke dag van de week!

Een van de mensen die ik erg bewonderd heb is Dr. Roy Branson. Ik weet niet meer precies wanneer ik hem voor het eerst ontmoette. Het kan bij een evenement geweest zijn in de jaren 1980. Wat ik me wel herinner is dat in de jaren ’90, toen ik regelmatig naar Washington DC kwam om de jaarvergadering van de Generale Conferentie en andere vergaderingen bij te wonen, Roy meestal contact met me opnam en me uitnodigde om een presentatie te geven in zijn zeer populaire sabbatschoolklas in de Sligo Church. Deze lokale kerk, die in die tijd meer dan 2.000 leden telde, had de reputatie nogal “vrijzinnig” te zijn. Het was de kerk waar de eerste vrouwelijke Adventistische predikanten werden ingezegend – ondanks de hevige tegenstand vanuit het nabijgelegen hoofdkantoor van het kerkgenootschap. Roy’s Sabbatschool was niet traditioneel, en, ja, misschien soms wat “vrijzinnig”.

Roy Branson als “liberaal” bestempelen zou hem echter geen recht doen. Hij was een uniek, creatief, mens. Hij was een wetenschapper met brede interesses – een theoloog, een ethicus en daarbij ook een activist. Hij werd in 1941 in het Midden-Oosten geboren in een zendelingengezin. Zijn grootvader, William Henry Branson, was voorzitter van de Generale Conferentie van 1950 tot 1954. Roy’s academische loopbaan speelde zich deels af binnen het adventistische onderwijssysteem en deels daarbuiten. De leiders van zijn kerk stelden niet altijd prijs op zijn mening, en Roy was niet altijd gecharmeerd van wat zijn kerk over bepaalde zaken te zeggen had. Dit speelde zeker een rol bij zijn aandeel in de oprichting van het Spectrum tijdschrift, waarvan hij gedurende een aantal jaren ook de redacteur was. Maar Roy bleef zijn kerk trouw en bleef die dienen. Zijn laatste baan binnen het kerkgenootschap was het directeurschap van het Centrum voor Bio-ethiek aan de Loma Linda Universiteit, terwijl hij ook associate dean was van de theologische faculteit van diezelfde universiteit.

Onze paden kruisten elkaar opnieuw toen ik in 2014 werd uitgenodigd om gedurende drie maanden naar de School of Religion van de Loma Linda University te komen als visting professor. Hoewel ik niet precies weet hoe deze uitnodiging tot stand kwam, heb ik een vermoeden dat Roy daarbij betrokken was. Ik kijk met veel genoegen terug op de drie maanden die mijn vrouw en ik in Zuid-Californië in “Loma Linda” hebben doorgebracht. We koesteren nog steeds de warme vriendschappen die we in die tijd met een groot aantal mensen hebben gesloten.

Het was een vreselijke schok toen we ongeveer een jaar later hoorden dat Roy plotseling was overleden. Eén van de manieren waarop zijn naam voortleeft is door het initiatief van dr. David Larson, die ervoor gezorgd heeft dat de sabbatschool die door Roy Branson geleid werd, voortgezet werd onder de naam Roy Branson Legacy Sabbath School (RBLSS). Het was een groot genoegen om deze klas, die elke sabbatmorgen samenkwam in een van de amfitheaters van de theologische faculteit, een aantal keren te bezoeken en er actief aan deel te nemen. Maar toen. . . sloeg Covid toe en sindsdien heeft de RBLSS on line vergaderd. In die tijd heb ik vanachter mijn laptop in Zeewolde verschillende presentaties gegeven, gevolgd door een discussie. Het is niet helemaal hetzelfde als in het amfitheater met zo’n 60-70 mensen, maar de digitale variant heeft de groep goed gedaan en zal dat nog wel een tijdje blijven doen.

Aanstaande zaterdagochtend (Californische tijd; dat is zaterdagavond Nederlandse tijd) begin ik met een serie van acht presentaties in de SBLSS. De serie is getiteld: Christelijke Profielen van Moed: Voorbeelden van loyaliteit en verantwoord dwarsdenken. Op 2 oktober begin ik met een algemene inleiding op dit thema, en vanaf 9 oktober zal ik een aantal personen bespreken die door de eeuwen heen grote moed en loyaliteit hebben getoond, terwijl zij het niet eens waren met hun kerk – te beginnen met Erasmus. In elk geval zal ik proberen de problemen waar deze mensen mee te maken hadden, in verband te brengen met parallellen in het Adventisme. In veel opzichten is deze serie een eerbetoon aan Roy Branson, die een groot voorbeeld was van verantwoordelijk dwarsdenken en van trouw aan zichzelf, de mensen om wie hij gaf, de sociale idealen waarvoor hij zich inzette, en de kerk die hij diende.

Voor degenen die mogelijk geïnteresseerd zijn in een bezoek aan de RBLSS, zie: http://bransonlegacysabbathschool.com

Iets meer dan vijf jaar geleden ontving ik een berichtje op Messenger van een zekere Robin Vandermolen. Ik had geen idee wie deze persoon kon zijn, maar gezien zijn naam nam ik aan dat hij een Nederlander moest zijn. Het bericht was echter in het Engels en het was duidelijk geen landgenoot die het schreef. De schrijver verklaarde dat hij voor zijn huis in Hawai zat en voor de tweede keer een boek aan het lezen was dat ik had geschreven en dat een paar maanden eerder was gepubliceerd. Het was getiteld: FACING DOUBT-A BOOK FOR ADVENTIST BELIEVERS ‘ON THE MARGINS.’ (Ned. Editie: GAAN OF BLIJVEN?) Hij was tot de conclusie gekomen dat hij graag met de schrijver zou willen praten en had op de een of andere manier ontdekt hoe hij met mij in contact kon komen. Hij gaf aan dat hij over enkele weken in een van zijn andere huizen zou zijn, namelijk in Eze aan de Franse Rivièra, niet ver van Lyon. Hij nodigde mij en mijn vrouw uit om een week of langer bij hem te logeren. Boek een goedkoop ticket naar Lyon, schreef hij, en hij zou alle andere kosten op zich nemen.

Het was verleidelijk. Je krijgt niet vaak een uitnodiging voor een vakantie aan de Rivièra, in een mooie villa, met uitzicht op de Middellandse Zee. Maar we vroegen ons af: wie was die Robin VanderMolen? Zou het wel verstandig zijn om op zijn uitnodiging in te gaan? Zou er mogelijk ergens een addertje onder het gras zitten? Ik heb toen wat gegoogeld en wat extra onderzoek gedaan. Toen ik zijn naam zag staan als vaste donateur van Spectrum, besloot ik navraag te doen bij enkele Spectrum-mensen die ik kende. Zij verzekerden mij: Robin is OK. Hij heeft graag gezelschap. Een aantal van hen vertelden ons dat ze wel eens bij hem te gast waren geweest en ze moedigden ons aan om zijn gastvrijheid te aanvaarden en een vlucht naar Lyon te boeken. En dat deden we.

Het werd een unieke week. Het was vermoeiend, want onze gastheer had een lange lijst van dingen die hij ons wilde laten doen – bezoeken aan een aantal uitgelezen musea en verschillende culturele evenementen. Hij zei ons dat we beter twee weken hadden kunnen komen in plaats van slechts één week; dat zou ons programma veel lichter hebben gemaakt! Maar, naast het toeristische programma, werd er ook veel gepraat. Over mijn boek, in het bijzonder over het onderwerp “twijfel” en over wat je moet doen als je het gevoel hebt dat je “in de marge” van de Adventkerk bent beland.

Voordat we de definitieve afspraak hadden gemaakt voor onze reis naar Lyon, had Robin ons geschreven dat hij homo was en samenwoonde met zijn partner Stephen. Zo’n vijftien of twintig jaar geleden hadden we daar misschien moeite mee gehad, maar geleidelijk aan waren onze opvattingen over seksuele geaardheid sterk veranderd. Wij gaven dus aan dat dit voor ons geen punt van discussie was. Ook niet het feit dat Stephen op dat moment in een tamelijk vergevorderde staat van Alzheimer verkeerde.

Tijdens onze week samen vertelde Robin ons zijn levensverhaal. We spraken uitvoerig over homoseksualiteit, in het bijzonder over het gebrek aan acceptatie van homoseksuelen in de Adventkerl, en hoe pijnlijk hij dit persoonlijk had ervaren. Hij vertelde dat hij op zondag vaak naar een kerk ging waar homo’s wel welkom waren.

Natuurlijk ben ik mij bewust van de bijbelse argumenten van veel van mijn geloofsgenoten (en veel andere christenen) die homoseksualiteit lijken te veroordelen – of op zijn minst het praktiseren ervan. Ik gebruik het woord “lijken” met opzet, omdat een zorgvuldige blik op de zogenaamde “clobber-teksten” ons vertelt dat die teksten over homoseksualiteit niet precies zeggen wat velen vaak hebben gedacht. In ieder geval was het horen van Robins verhaal en het zien van zijn liefdevolle zorg voor zijn Alzheimer-partner zeer indrukwekkend. Het versterkte mijn conclusie dat, welke theologische vragen er ook wellicht blijven bestaan, ik alleen maar bewondering kan hebben voor het soort toewijding dat ik in Eze in actie zag.

Sinds ons bezoek in Eze hebben we Robin nog één keer persoonlijk ontmoet. Dat was toen hij en Stephen en Aafje en ik gelijktijdig in Zuid-Californië waren en we elkaar konden ontmoeten voor een uitgebreid ontbijt in Pasadena. Hij bleef er voortdurend op aandringen dat wij hem in Hawaii zouden komen bezoeken. Hij was graag bereid ons de nodige tickets te sturen. Maar dat is er dus niet meer van gekomen.

Nog geen twee weken geleden stuurde Robin me een verjaardagskaart en ook een bericht via Messenger dat Stephen’s situatie zodanig verslechterd was dat opname in een speciaal verzorgingstehuis nu onvermijdelijk was. En minder dan een week geleden ontvingen we een kort maar ontroerend e-mailbericht. Robin’s eigen gezondheidstoestand was plotseling dramatisch verslechterd, en hij had zichzelf in een hospice laten opnemen. Hij vroeg ons voor hem te bidden, en de Heer te vragen dat zijn einde snel en pijnloos zou zijn. Een paar dagen later bereikte ons het nieuws dat God die laatste wens had vervuld.

Wij zullen ons Robin herinneren als de unieke persoon die hij was – met zijn geloof en met zijn twijfels, en met de persoonlijke worstelingen die hij doormaakte. We hebben hem leren kennen als een warm mens, die liefde en gastvrijheid beoefende op een manier die je zelden tegenkomt. Ik betreur het dat de deur van zijn kerk niet altijd wijd genoeg was om zich echt welkom te kunnen voelen. Maar ik ben er zeker van dat de deur van het koninkrijk wijd open zal zwaaien voor Robin!

Het is nu bijna een week geleden dat de Mid-America Union Conference de laatste stap heeft gezet in een proces dat het mogelijk zal maken in hun gebied dat vrouwelijke predikanten worden ingezegend. Al in 2012 besloot het bestuur van die unie dat zij de “inzegening van vrouwen in het pastoraat” ondersteunde, maar het duurde nog negen jaar voordat dit principebesluit concrete vorm zou krijgen. Op 12 september j.l. stemden de afgevaardigden van het congres van de Mid-American Union met een meerderheid van 82 procent vóór de motie dat in de toekomst alle namen, ongeacht geslacht, die de conferenties aan de unie zullen voorstellen voor inzegening, in overweging zullen worden genomen.

Met dit historische besluit voegt de Mid-America Union, die de staten Colorado, Iowa, Kansas, Minnesota, Missouri, Nebraska, North Dakota, South Dakota, Wyoming en een deel van New Mexico omvat, zich bij de Pacific Union en de Columbia Union als unies die vrouweninzegening steunen – ondanks de voortdurende tegenstand van de Generale Conferentie tegen het volledig erkennen van vrouwelijke predikanten. De unievoorzitter, die werd herkozen, steunde deze stap naar volledige gelijkheid tussen mannelijke en vrouwelijke predikanten krachtig. De voorzitter van de Noord-Amerikaanse Divisie, die de vergadering bijwoonde, gaf aan dat deze stemming hem voor problemen zou stellen, maar dat hij er persoonlijk achter stond!

Het valt nu te bezien wat deze nieuwe ontwikkeling zal doen met de dynamiek van het debat over de positie van vrouwen. Zal het sommige van de andere zes unies in de VS aanmoedigen om ook een soortgelijke stap te zetten? Zal het unies elders in de wereld (waaronder de Nederlandse Unie) helpen om te doen wat volgens velen al lang geleden had moeten gebeuren? Zal de “compliance” kwestie weer oplaaien tijdens de komende vergadering van het wereldbestuur van de Generale Conferentie? Of zal de voorzitter van het bestuur van de wereldkerk zich realiseren dat dit alleen nog maar meer commotie zal brengen?

De media-mensen van een van de conferenties–de Rocky Mountain Conference–rapporteerden in “real time” op hun Facebook pagina over de discussies en de uiteindelijke beslissing. Kort na de stemming werden de eerste reacties door anderen op Facebook geplaatst. Het duurde niet lang voordat de onafhankelijke Adventistische mediaorganisatie ADVENTIST TODAY het nieuws op haar website plaatste, spoedig gevolgd door de andere prominente onafhankelijke mediaorganisatie SPECTRUM. Beiden publiceerden een kort artikel waarin de feiten werden gemeld. Beide organisaties staan bekend als fervent voorstander van de inzegening van vrouwen, maar hun berichtgeving was feitelijk zonder al te jubelend en triomfantelijk te worden. Dit kan ook gezegd worden van de berichtgeving op de website van de betreffende unie. Zoals te verwachten viel, was Fulcrum7, de kritische website aan de rechterzijde van de kerk, er snel bij om het besluit van Mid-America te veroordelen als een afschuwelijke rebellie!

Echter, tot op het moment dat ik deze regels schrijf – zo’n vijf dagen later – hebben de officiële nieuwskanalen van het kerkgenootschap een oorverdovende stilte in acht genomen. Noch het Adventist News Network (ANN), noch de Adventist Review website, hebben zelfs maar melding gemaakt van het besluit van de Mid-America Union. Men kan zich afvragen waarom. . . Hebben zij misschien van bovenaf opdracht gekregen om geen ruchtbaarheid te geven aan deze ontwikkeling? Maken zij deel uit van een poging om het belang van wat een paar dagen geleden tijdens het congres in Nebraska gebeurde te bagatelliseren? Is dit de zoveelste aanwijzing dat de officiële nieuwsorganisaties van de kerk niet zonder meer kunnen rapporteren wat er gebeurt, maar selectief moeten zijn in wat zij melden en hoe zij het melden? Heeft de wereldwijde achterban in onze kerk niet het recht om te weten wat er gaande is – ook wanneer gebeurtenissen en ontwikkelingen de leiding van de kerk niet welgevallig zijn? Laten we in ieder geval dankbaar zijn dat we organisaties als Adventist Today en Spectrum hebben. Zij zijn misschien te liberaal in de ogen van veel kerkleden, maar zij houden ons tenminste op de hoogte wanneer de officiële kerkelijke media ervoor kiezen (of gedwongen worden) om te zwijgen.

Na 39 jaar is ABBA terug van weggeweest. De leden van deze uiterst succesvolle Zweedse groep zijn nu tussen de 71 en 76 jaar oud. De eerste letters van de voornamen van Agnetha Fältskog, Björn Ulvaeus, Anni-Frid Lyngstad en Benny Andersson leverde de naam ABBA op. Hun populariteit schoot omhoog nadat zij in 1974 het Eurovisie Songfestival wonnen. Je kunt je sindsdien afvragen wat het bekendste Zweedse handelsmerk is: Volvo of ABBA?

Waarom maakt de groep nu zijn onverwachte rentree? Het Zweedse viertal verkeert niet in financiële nood. Zij hebben zo’n 350 miljoen platen verkocht en de royalties blijven nog steeds binnenkomen. Is het pure nostalgie? Kunnen ze de drang niet weerstaan om nog één keer de smaak van het succes van weleer te proeven? Is het een kwestie van nu of nooit (meer)?

Er zit wel een bijzondere kant aan hun come-back. Niet alleen nemen zij in de studio een aantal nummers op voor een nieuw album, maar er komt ook een concert op een podium in Londen. Dat wordt dan wel een heel bijzonder concert. Want het podium zal niet worden beklommen door een viertal bejaarden. Het publiek krijgt een verjongde versie van hun idolen te zien. Er wordt een soort hologrammen van de vier gemaakt. Met een groot aantal camera’s is elke beweging en elk maniertje vastgelegd, met als resultaat dat de driedimensionale virtuele avatars het publiek de illusie zullen geven dat ze een reis terug maken in de tijd en een concert van een groep dertigers bijwonen.

Veel leeftijdsgenoten van de ABBA-groep zouden misschien ook wel een radicale verjongingskuur willen ondergaan. Die gedachte kwam bij mij op nu ik vandaag (woensdag) mijn verjaardag vier. En ja, het zou wel leuk zijn om bepaalde dingen uit het verleden nog eens opnieuw te kunnen meemaken. En vooral ook om bepaalde plaatsen nog eens te kunnen bezoeken en mensen die je lang niet hebt gezien nog eens te ontmoeten. De realiteit is echter dat de klok blijft tikken en zelfs de ABBA-leden kunnen met hun technische hoogstandjes de tijd niet stilzetten.

Niemand van ons weet hoeveel tijd ons wordt gegeven. We weten wel dat we, als we—net als Agnetha, Björn, Anni-Frid en Benny—de zeventig zijn gepasseerd, ruim over de helft zijn. Voor sommigen volgt er gelukkig op die leeftijd nog een aanzienlijke periode van gezond verder leven. Mijn vrouw en ik hadden het grote genoegen om gisteravond in het Amsterdamse Concertgebouw een concert bij te wonen van het Wiener Philharmonisch Orkest, met Herbert Blomstedt als dirigent. Omdat we in de loop der jaren bevriend met hem zijn geworden, had hij ons uitgenodigd om na het concert naar de dirigentenkamer te komen en nog even met hem na te praten. Hij is nu 94 jaar oud, nog steeds vitaal en heeft nog steeds een volle concertagenda. Als ik hem op de bok zie staan dan denk ik: Het zou fantastisch zijn om ook in zo’n goede gezondheid een dergelijke leeftijd te mogen bereiken.

Het leven komt met één dag tegelijk. En het is belangrijk om dankbaar te zijn voor elke dag die ons gegeven wordt en dat geldt des te meer als we weer een levensjaar afsluiten. Ik begin met een gevoel van dankbaarheid aan een nieuw jaar, met de hoop dat ik gezond mag blijven en wat kan betekenen voor anderen—voor degenen die mij het meest na staan, maar ook voor anderen en zeker ook voor de kerk waartoe ik behoor. Als ik tegenwoordig op de kansel verschijn, denken sommigen misschien dat ik misschien een verjongingskuur wel zou kunnen gebruiken. Dat gaat niet gebeuren meer hopelijk wordt dat enigszins gecompenseerd doordat ik nog steeds wat zinnigs te zeggen heb.